پای سرباز اوکراینی روی خاک روسیه می‌ماند؟

جنگ از پشت عینک واقع‌بینی؛

گروه سیاسی خبرگزاری علم و فناوری تیتو، حمله اوکراین به کورسک واقع در غرب روسیه که در ششمین روز از ماه میلادی اوت (آگوست) اتفاق افتاد، نه تنها غافلگیرکننده بود، بلکه ازاین‌جهت که می‌توانست حافظه تاریخی روس‌ها را قلقلک دهد، حساب‌شده انجام شد.

واقع در ۴۰۰ کیلومتری مسکو، شهر کورسک محل رویارویی بزرگترین جنگ تاریخ معاصر است که به نقطه عطفی در صحنه نبرد‌های میدانی اروپا تبدیل شد. در این نبرد که به «نبرد تانک‌ها» نیز معروف است و در جریان جنگ جهانی دوم (۱۹۴۳) به وقوع پیوست، سه هزار تانک آلمانی به مصاف ۵ هزار تانک روسی رفتند. این نبرد درنهایت به پیروزی شوروی سابق منجر شد.

بااین‌حال، حمله به کورسک، برای خود اوکراینی‌ها هم غافلگیرکننده بود، چراکه برخلاف انتظارشان با واکنش خونسردانه مسکو مواجه شد. شاید عدم عجله «ولادیمیر پوتین» رئیس‌جمهور روسیه برای آزادی تمامیت ارضی بابت این است که حافظه تاریخی او هم خوب کار می‌کند: آن سال نبرد تانک‌ها با پیروزی شوروی سابق به پایان رسید.

برای رقبای غربی پوتین، شکست او در جنگ اوکراین حالت ایدئالی است اما تاریخ نشان داده که روسیه نه بابت فشار‌های خارجی که بیشتر تحت تأثیر ازهم‌گسیختگی داخلی دچار شکست می‌شود

هنوز نمی‌توانیم با اطمینان به این سؤال پاسخ دهیم که آیا «در میز مذاکره احتمالی با روسیه، کورسک به برگ برنده اوکراین تبدیل می‌شود یا نه»؛ اما تا اینجای کار، یک چیز کاملاً مشخص است: کی‌یف در تحقق هدف اولیه خود مبنی بر انحراف نیرو‌های روس از پیشروی در جبهه شرق اوکراین شکست خورده است، چون برخلاف انتظار، روسیه آزادسازی اراضی کورسک را به وقتی دیگر (نهایتاً اوایل اکتبر) موکول کرد و به نیرو‌ها دستور عقب‌نشینی از شرق اوکراین را نداد.

اما کی‌یف در حمله به اوکراین، دست‌کم سه هدف دیگر را نیز دنبال می‌کند: 

*گرفتن امتیاز برای وادار کردن روسیه به نشستن پشت میز مذاکره یا دست‌کم بالا بردن قدرت چانه‌زنی در صورت برگزاری هرگونه مذاکرات صلح. این در حالی است که روسیه می‌گوید حمله به کورسک احتمال هرگونه صلح را محال کرده است.

*قانع کردن متحدان غربی به اینکه کمک‌های نظامی‌شان به کی‌یف بیهوده نیست. البته تحقق این هدف هم تا حد زیادی در گرو نتیجه انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا و دوام آوردن سکان کاخ سفید در دست حزب دموکرات است؛ چراکه حزب جمهوری‌خواه – که نمایندگی آن در رقابت ۲۰۲۴ را دونالد ترامپ به عهده دارد، اتمام جنگ و صرفه‌جویی در هزینه را به کمک نظامی به کی‌یف مقدم می‌داند.

*القای حس امید به مردم اوکراین که بعد از دو سال و نیم جنگ، امیدی به پایان آن ندارند. این را هم فراموش نکنیم که حمله به کورسک فقط یک مانور نظامی نیست، بلکه بیانیه‌ای از جانب اوکراین است مبنی بر اینکه نبرد همچنان ادامه دارد و میدان به‌طور کامل به روسیه واگذار نشده است.

در این میان، اینکه اوکراینی‌ها تا ۴۰ کیلومتری نیروگاه هسته‌ای کورسک (دومین نیروگاه بزرگ روسیه) پیش رفته‌اند هم برای آنها دو هدف بالقوه را به وجود می‌آورد:

۱. به آنها علاوه بر کارت «اشغال اراضی روسیه»، امید استفاده از کارت «تصرف نیروگاه هسته‌ای» را هم می‌دهد که می‌تواند جبران تصرف نیروگاه هسته‌ای «زاپرویژیا» از سوی روسیه باشد.

میزان موفقیت یک تهاجم را بر اساس تأثیر‌های راهبردی و عواقب بلندمدت ارزیابی می‌کنند. با این اوصاف، اگرچه پیشرفت اولیه محدود به نظر می‌رسد، معیار ارزیابی واقعی، توانایی اوکراین در حفظ اراضی اشغال‌شده است

۲. دایره حضور نیرو‌های محدود اوکراین را گسترده‌تر می‌کند و به آنها مجال گریز از حلقه محاصره روسیه را می‌دهد به‌ویژه آنکه با توجه به عدم شتاب‌زدگی مسکو در بیرون راندن اوکراینی‌ها، مدت حضور آنها در خاک روسیه بیشتر از آن چیزی است که قبلاً پیش‌بینی کرده بودند.

برای رقبای غربی پوتین، شکست او در جنگ اوکراین حالت ایدئالی است که بهتر است محقق نشود، چراکه این گزینه می‌تواند رئیس‌جمهور روسیه را به فشردن دکمه آغاز جنگ سوم جهانی که به‌احتمال‌زیاد از نوع هسته‌ای است، سوق دهد.

از آن گذشته، تاریخ نشان داده که روسیه نه بابت فشار‌های خارجی که بیشتر تحت تأثیر ازهم‌گسیختگی داخلی دچار شکست می‌شود. برای مثال، روسیه بعد از وقوع انقلاب ۱۹۲۷ از جنگ جهانی اول خارج شد یا بعد از فروپاشی شوروی سابق در سال ۱۹۸۹، به جنگ افغانستان خاتمه داد.

در حال حاضر، حتی دشمنان پوتین هم به این واقعیت اشراف دارند که او به‌رغم برخی مخالفت‌ها که در هر حکومتی رایج است، از موقعیت خوبی در روسیه برخوردار است. 

میزان اثرگذاری حمله اوکراین به کورسک به برهم‌کنش عوامل متعددی ازجمله توان نظامی، دوام حمایت‌های خارجی و بینش راهبردی وابسته است. بعد از تصاحب اراضی روسیه، اوکراین باید از خود بپرسد که آیا از تداوم نوآوری در صحنه نبرد، تاب‌آوری و صبر راهبردی لازم برای حفظ دستاوردهایش برخوردار است؟

البته ازآنجاکه با عینک واقع‌بینی به مسئله نگاه می‌کنیم، قصد نداریم ضدحمله اوکراین به کورسک را بی‌اهمیت جلوه دهیم. تاریخ نشان داده که میزان موفقیت یک تهاجم را نه بر مبنای دستاورد‌های اولیه که بر اساس تأثیر‌های راهبردی و عواقب بلندمدت ارزیابی می‌کنند. با این اوصاف، اگرچه پیشرفت اولیه محدود به نظر می‌رسد، معیار ارزیابی واقعی توانایی اوکراین در حفظ اراضی اشغال‌شده است.

از سوی دیگر، روسیه هم نشان داده که به‌رغم ناکامی‌های موردی، دشمنی خارق‌العاده با منابع عظیم و اراده تاب آوردن در برابر شکست‌های بزرگ است. تا ماه دسامبر فاصله زیادی نمانده و به قول ترامپ «روسیه جنگجوی زمستان است»؛ جنگجویی که آلمان‌ها و ناپلئون را شکست داد. زمستان روسیه که از راه برسد، نه تنها راهبرد نظامی که زیرساخت‌ها، زنجیره تأمین و اراده هر دو طرف جبهه جنگ به چالش کشیده می‌شود.