چگونه تک ماده کنیم

اگه شما هم جزو اون دسته از دانش آموزایی هستین که توی یکی دو تا درس نمره دلخواهتون رو نگرفتید و نگران قبول نشدن هستید، قانون تک ماده یه راه نجاته که بهتون کمک می کنه بدون نیاز به امتحان دوباره، اون درس رو پاس کنید و خیالتون راحت بشه. این قانون به خصوص برای سال تحصیلی 1404 تغییرات مهمی داشته که دونستنش حسابی به دردتون می خوره.

خب، می رسیم به اصل مطلب؛ تک ماده چیه و چطور می تونیم ازش استفاده کنیم؟ خیلی از دانش آموزا، پدر و مادرا و حتی مشاورای عزیز، هنوز هم در مورد این قانون ابهاماتی دارن. مثلاً اینکه اصلاً تک ماده یعنی چی؟ چند تا درس رو میشه تک ماده کرد؟ یا اصلاً این قانون به معدل و کنکور ضربه می زنه یا نه؟ توی این مقاله قراره جواب همه این سؤال ها رو با هم بررسی کنیم و ریزبه ریز جزئیات قانون تک ماده 1404 رو براتون توضیح بدم، اونم با زبونی خودمونی و راحت که قشنگ بفهمید داستان از چه قراره.

تک ماده و تبصره چیه؟ داستان از چه قراره؟

اول از همه بیاید ببینیم اصلاً تک ماده و تبصره یعنی چی؟ فرض کنید شما توی یه امتحان نمره ای آوردید که از حد نصاب قبولی کمتره، اما اینقدر هم بد نیست که کلاً از خیرش بگذرید. اینجا تک ماده مثل یه فرشته نجات میاد سراغتون!

تک ماده یعنی چی؟

تک ماده یه قانونیه که به دانش آموز اجازه میده اگه توی امتحانات نمره قبولی رو به دست نیاورده، اما نمره اش خیلی هم پایین نیست (مثلاً بین 7 تا 10)، بتونه بدون اینکه دوباره امتحان بده، اون درس رو پاس کنه و به پایه بالاتر بره یا فارغ التحصیل بشه. این قانون فقط برای درس های نظریه و خبری ازش توی درس های عملی و مهارتی نیست.

تبصره چیه؟

شاید براتون سؤال پیش بیاد که خب، پس تبصره چیه و چه فرقی با تک ماده داره؟ راستش رو بخواهید، توی آیین نامه های جدید آموزش و پرورش برای دوره متوسطه دوم (یعنی پایه های دهم، یازدهم و دوازدهم)، دیگه هیچ فرقی بین تک ماده و تبصره وجود نداره. یعنی هر دو واژه به یک مفهوم اشاره می کنن و هدفشون همینه که به دانش آموزا کمک کنن درس هایی رو که با نمره لب مرزی افتادن، بدون دردسر دوباره امتحان دادن، پاس کنن. پس خیالتون راحت، فرقی نمی کنه بگید تک ماده یا تبصره، هر دو یه معنی میدن و هدفشون همونه که شما به درس های افتاده تون سر و سامون بدید.

دانش آموزای متوسطه دوم (دهم، یازدهم، دوازدهم) اگه معدل کلشون بالای 10 باشه و توی درسایی که افتادن، نمره سالانه 7 به بالا داشته باشن، می تونن برای 4 تا درس (چه نهایی و چه غیرنهایی) از قانون تک ماده استفاده کنن.

کی می تونه تک ماده کنه؟ شرایطش چیه؟

بچه ها، استفاده از تک ماده هم مثل هر قانونی، یه سری شرط و شروط داره که باید حواستون بهشون باشه. این شرایط هم برای همه پایه ها (از متوسطه اول تا دوم) مشترکه، البته با یه سری ریزه کاری ها که جلوتر بهشون می پردازیم. بیاید ببینیم این شرایط چی هستن:

• معدل کل باید بالای 10 باشه: اگه دانش آموز متوسطه دومی هستید، معدل کل سالانه تون باید حداقل 10 باشه. برای بچه های متوسطه اول هم باید معدل کلشون بالای 12 باشه. اگه معدلتون از این کمتر باشه، متاسفانه نمی تونید از تک ماده استفاده کنید.
• نمره سالانه درس افتاده: نمره ای که توی درس افتاده به دست آوردید (که بهش میگن نمره سالانه، تابستانه یا غیرحضوری) باید حداقل 7 یا بالاتر باشه. یعنی اگه نمره تون مثلاً 6 شده، نمی تونید از تک ماده استفاده کنید و باید دوباره اون درس رو امتحان بدید.
• فقط برای درس های نظری: یادتون باشه که قانون تک ماده فقط برای درس های نظری کاربرد داره. یعنی اگه توی درس های مهارتی، کارورزی یا شایستگی های فنی (که معمولاً نمره قبولی شون 12 هست) افتادید، نمی تونید از این قانون استفاده کنید و باید اون درس ها رو دوباره امتحان بدید.

پس، اگه این سه تا شرط رو داشتید، یعنی یه قدم به استفاده از تک ماده نزدیک تر شدید. حالا بریم ببینیم چند تا درس رو می تونید تک ماده کنید.

چند تا درس رو می تونیم تک ماده کنیم؟ قانون 1404 چی میگه؟

یکی از سؤالات پرتکرار دانش آموزا اینه که خب، حالا چند تا درس رو می تونیم با خیال راحت تک ماده کنیم؟ قبلاً این قانون یه ذره پیچیده تر بود، اما از سال 1404 به بعد، خیلی واضح تر شده و البته خبرای خوبی هم توش هست.

قانون کلی برای متوسطه دوم (دهم، یازدهم، دوازدهم)

طبق قانون جدید برای سال 1404، شما می تونید حداکثر 4 تا درس رو در کل دوره متوسطه دوم (یعنی طی پایه های دهم، یازدهم و دوازدهم) تک ماده کنید. نکته مهم و باحال اینجا اینه که دیگه فرقی نمی کنه این 4 تا درس نهایی باشن یا غیرنهایی (داخلی). یعنی می تونید همه شون نهایی باشن، یا همه شون داخلی، یا ترکیبی از هر دو.

• اگه توی 2 تا درس نهایی افتادید و نمره تون بین 7 تا 10 بوده، می تونید تک ماده کنید.
• اگه توی 2 تا درس غیرنهایی افتادید و نمره تون بین 7 تا 10 بوده، می تونید تک ماده کنید.
• اگه مثلاً 3 تا درس نهایی و 1 درس غیرنهایی افتادید (و نمره تون بین 7 تا 10 بوده)، باز هم می تونید 4 تاشون رو تک ماده کنید.

خلاصه که دستتون حسابی بازه و این خیلی خبر خوبیه.

تک ماده در متوسطه اول (هفتم، هشتم، نهم)

برای بچه های متوسطه اول، داستان یه ذره فرق می کنه. اونا حداکثر 2 تا درس رو در کل این سه پایه (هفتم، هشتم، نهم) می تونن تک ماده کنن. یعنی اگه تو هفتم یه درس رو تک ماده کردید، برای هشتم و نهم روی هم رفته فقط یه فرصت دیگه دارید. نمره سالانه توی این مقطع هم یه فرمول خاص خودش رو داره که جلوتر مفصل توضیح میدیم.

پایه دوازدهم (اهمیت ویژه برای فارغ التحصیلی و کنکور)

پایه دوازدهم خیلی مهمه، چون هم بحث فارغ التحصیلی و گرفتن دیپلم مطرحه، هم تأثیر معدل روی کنکور. اینجا هم همون قانون کلی 4 درس برای کل دوره متوسطه دوم پابرجاست. یعنی اگه تا دهم و یازدهم از حق تک ماده تون استفاده نکردید، می تونید همه شون رو توی دوازدهم استفاده کنید.

یه نکته مهم: اگه یه درس رو توی پایه های مختلف افتادید، مثلاً ریاضی دهم و ریاضی یازدهم، می تونید هر دو رو تک ماده کنید، به شرطی که سقف 4 درس کل دوره رو رد نکنید. یعنی تک ماده به خود درس گره خورده، نه به اسم درس در پایه های مختلف.

اصلاً نمره سالانه یعنی چی؟ چطور حساب میشه؟

خب، تا اینجا هی گفتیم نمره سالانه. شاید براتون سؤال پیش بیاد که اصلاً این نمره چیه و چطور حساب میشه؟ خیلی ها فکر می کنن نمره برگه امتحانی آخر سال، همون نمره قبولی یا مردودیه، اما اینطور نیست! نمره سالانه یه چیز جامع تره که هم نمره مستمرتون رو در بر می گیره، هم نمره های امتحانی.

نحوه محاسبه نمره سالانه برای متوسطه دوم

برای دوره متوسطه دوم، نمره سالانه رو با یه فرمول خاص حساب می کنن که هم نمره های مستمرتون (نمراتی که معلم طی سال بهتون میده) رو لحاظ می کنه، هم نمره های امتحانی نوبت اول و دوم. فرمولش اینه:

نمره سالانه = [{(نمره مستمر نوبت اول × 1) + (نمره برگه نوبت اول × 2 )} + {(نمره مستمر نوبت دوم × 1) + (نمره برگه نوبت دوم × 4)}] ÷ 8

بیاید یه مثال بزنیم تا قشنگ دستتون بیاد:

فرض کنید یه دانش آموز توی درس شیمی این نمره ها رو گرفته:

• نمره مستمر نوبت اول: 18
• نمره برگه نوبت اول: 12
• نمره مستمر نوبت دوم: 19
• نمره برگه نوبت دوم: 6

حالا نمره سالانه این دانش آموز با این فرمول حساب میشه:

[{(18 × 1) + (12 × 2)} + {(19 × 1) + (6 × 4)}] ÷ 8

[{18 + 24} + {19 + 24}] ÷ 8

[42 + 43] ÷ 8

85 ÷ 8 = 10.625

پس نمره سالانه این دانش آموز میشه حدود 10.6. با وجود اینکه نمره برگه نوبت دومش 6 بوده و پایین تر از 7 هست، چون نمره سالانه اش بالای 10 شده، این درس رو قبول میشه و اصلاً نیازی به تک ماده نداره!

اینجا یه جدول میذارم تا وضعیت قبولی رو راحت تر درک کنید:

حالت	نمره سالانه	نمره برگه امتحانی (نهایی)	وضعیت دانش آموز
1	10 و بالاتر	7 و بالاتر	قبول (بدون نیاز به تک ماده)
2	10 و بالاتر	کمتر از 7	استفاده از تک ماده
3	بین 7 تا 10	هر نمره ای	استفاده از تک ماده
4	کمتر از 7	کمتر از 7	مردود (باید دوباره امتحان داد)

نمره تابستانه و تک ماده

اگه خدای نکرده توی امتحانات خرداد نتونستید درسی رو قبول بشید یا اصلاً نتونستید امتحان بدید و رفتید کلاس های تابستانه، نمره تون یه جور دیگه حساب میشه:

نمره تابستانه = [(نمره ارزشیابی پایانی × 3) + (نمره مستمر × 1)] ÷ 4

اگه با این حساب و کتاب، نمره تابستانه تون حداقل 10 شد، اون درس رو قبولید.

نمره غیرحضوری و تک ماده

برای دانش آموزایی که درس ها رو به صورت غیرحضوری (مثل شاخه کاردانش) می گیرن، نمره مستمر ندارن. پس نمره قبولی شون فقط بر اساس نمره امتحان پایانی شونه و همون نمره امتحان نهایی، نمره سالانه شون محسوب میشه.

تاثیر تک ماده روی معدل و سوابق تحصیلی (و کنکور)

حالا شاید بپرسید که خب، اگه تک ماده کنیم، معدلمون چی میشه؟ روی کنکور تأثیر داره؟ این ها سؤالات مهمی هستن که باید بهشون جواب بدیم.

تاثیر بر معدل

راستش رو بخواهید، وقتی شما یه درس رو تک ماده می کنید، اون درس با همون نمره پایینی که گرفتید (مثلاً 7 یا 8) توی کارنامه تون ثبت میشه. این یعنی نمره پایین، هر چند که باعث قبولی شما شده، اما روی معدل کل سالانه تون و در نهایت معدل دیپلمتون تأثیر منفی میذاره. پس اگه معدلتون براتون مهمه، این نکته رو در نظر داشته باشید.

تاثیر بر کنکور و سوابق تحصیلی

میدونید که توی کنکورهای جدید، سوابق تحصیلی (یعنی همون نمرات نهایی تون) خیلی مهم شدن و درصد قابل توجهی از نمره کل کنکور رو تشکیل میدن. تک ماده به صورت مستقیم روی رتبه کنکور شما تأثیر نمی ذاره، اما خب، چون نمره تون توی کارنامه پایین ثبت میشه و این نمره میاد توی سوابق تحصیلی، به صورت غیرمستقیم روی معدل نهایی و در نتیجه روی نمره کل سابقه تحصیلی شما تأثیر می ذاره که توی کنکور نقش داره.

پس، اگه فکر می کنید با تلاش بیشتر می تونید نمره بهتری توی اون درس بگیرید، شاید بهتر باشه که به جای تک ماده، برید و امتحان بدید و نمره تون رو بالاتر ببرید. اینجوری هم معدلتون بهتر میشه و هم سوابق تحصیلی تون قوی تر میشه که برای کنکور حسابی به کارتون میاد.

ترمیم معدل: راه حلی برای جبران

یه خبر خوب اینه که حتی اگه مجبور شدید از تک ماده استفاده کنید و نمره تون پایین ثبت شد، هنوز راه برای جبران هست! قانونی به اسم ترمیم معدل وجود داره که به شما اجازه میده دوباره توی امتحان اون درس شرکت کنید و اگه نمره بهتری گرفتید، اون نمره جدید توی سوابق تحصیلی تون ثبت بشه. اینجوری می تونید تأثیر منفی تک ماده رو خنثی کنید و معدل و سوابق تحصیلی قوی تری برای کنکور یا پذیرش های بدون کنکور داشته باشید. برای ترمیم معدل باید با مدیر مدرسه یا آموزش و پرورش منطقه صحبت کنید.

تک ماده خودش اتفاق می افته یا باید دوندگی کنیم؟

یکی از سؤال های مهم دانش آموزا و والدین اینه که آیا برای تک ماده باید بریم مدرسه و فرم پر کنیم یا سیستم خودش همه کارها رو انجام میده؟

سیستم خودش عمل می کنه!

بچه ها، یه خبر خوب: اگه شما همه شرایط لازم برای تک ماده رو داشته باشید (همون معدل بالای 10 و نمره سالانه 7 به بالا توی درس افتاده)، سیستم آموزش و پرورش به صورت خودکار تک ماده رو براتون اعمال می کنه. یعنی نیازی نیست که شما خودتون برید مدرسه و درخواست بدید یا فرمی رو پر کنید. این قبولی به صورت اتوماتیک توی کارنامه تون ثبت میشه و شما قبول شده محسوب می شید.

اگه نخواهیم از تک ماده استفاده کنیم، چی؟

حالا فرض کنید شما شرایط تک ماده رو دارید، اما نمی خواید ازش استفاده کنید. چرا؟ شاید فکر می کنید اگه یه بار دیگه امتحان بدید، نمره خیلی بهتری می گیرید و این برای معدل و سوابق تحصیلی تون (مخصوصاً برای کنکور) بهتره. در این صورت، می تونید به مدرسه مراجعه کنید و کتبی درخواست بدید که می خواید توی امتحانات شهریور ماه یا دی ماه شرکت کنید.

اگه تصمیم گرفتید دوباره امتحان بدید، دو حالت پیش میاد:

1. نمره تون توی امتحان مجدد بالاتر شد: عالیه! نمره جدیدتون جایگزین نمره قبلی میشه و توی کارنامه تون ثبت میشه.
2. نمره تون توی امتحان مجدد پایین تر شد: نگران نباشید! بالاترین نمره ای که توی اون درس گرفتید (چه نمره قبلی خرداد باشه، چه نمره امتحان مجدد) توی کارنامه ثبت میشه. پس ضرر نمی کنید. در این حالت، اگر باز هم شرایط تک ماده رو داشته باشید (یعنی نمره سالانه بالای 7 و معدل بالای 10)، می تونید از تک ماده استفاده کنید.

زمان نهایی شدن تک ماده در کارنامه معمولاً بعد از بررسی نمرات و اعلام نتایج اصلی خرداد ماه یا شهریور ماهه. این یعنی وقتی کارنامه های اصلی رو گرفتید، اگه شرایط تک ماده رو داشتید، اونجا براتون اعمال شده.

تک ماده در پایه های مختلف: از هفتم تا دوازدهم

همانطور که گفتیم، قانون تک ماده برای پایه های مختلف متوسطه اول و دوم کاربرد داره، اما جزئیاتش یه ذره با هم فرق می کنه. بیاید نگاهی بندازیم به تفاوت هاش.

تک ماده در پایه های هفتم، هشتم و نهم (متوسطه اول)

برای بچه های متوسطه اول، اوضاع کمی متفاوته. یادتونه که این بچه ها فقط 2 بار در کل این سه پایه می تونن از تک ماده استفاده کنن. علاوه بر معدل کل بالای 12، یه شرط مهم دیگه هم دارن:

• نمره سالانه بالای 30: بله! توی متوسطه اول، نمره سالانه یه جور دیگه حساب میشه و باید بالای 30 باشه. اگه نمره سالانه تون کمتر از 30 باشه، اما معدل کل بالای 12 دارید، می تونید برای همون 2 درس از تک ماده استفاده کنید.

نحوه محاسبه نمره سالانه در متوسطه اول: برای این مقطع، نمره سالانه رو اینجوری حساب می کنن: نمره نوبت اول + (2 × نمره نوبت دوم). یعنی نمره نوبت دوم ضریب دو داره.

تک ماده در پایه های دهم و یازدهم (متوسطه دوم)

برای دانش آموزای دهم و یازدهم، قبولی در هر درس نیاز به نمره سالانه 10 یا بالاتر داره. اگه نمره سالانه تون بین 7 تا 10 باشه، حتی اگه نمره برگه خردادتون پایین باشه، می تونید از تک ماده استفاده کنید. اگه نمره سالانه کمتر از 7 باشه، متاسفانه مردودید.

اینجا هم جدول وضعیت قبولی رو با جزئیات بیشتر می بینید:

شرایط قبولی در درس های پایه دهم و یازدهم

حالت	نمره سالانه	نمره برگه امتحانی	وضعیت
1	10 و بالاتر	هر نمره ای	قبول
2	بین 7 تا 10	هر نمره ای	استفاده از تک ماده
3	کمتر از 7	هر نمره ای	مردود

نکته مهم: قانون جدید 4 درس تک ماده (چه نهایی و چه غیرنهایی) برای کل دوره متوسطه دوم، شامل دهم و یازدهم هم میشه.

تک ماده در پایه دوازدهم (شاه کلید دیپلم)

پایه دوازدهم جای شوخی نیست و هر نمره ای توی امتحانات نهایی، تأثیر مستقیمی روی آینده تحصیلیتون داره. برای قبولی در دروس نهایی دوازدهم، دو تا شرط مهم داریم:

1. نمره سالانه باید 10 یا بالاتر باشه.
2. نمره برگه امتحانی (نهایی) باید 7 یا بالاتر باشه.

اگه این دو تا شرط همزمان برقرار باشه، شما قبولید. اما اگه نمره برگه تون کمتر از 7 باشه یا نمره سالانه تون بین 7 تا 10 باشه، اینجا تک ماده میاد به کمک.

شرایط قبولی در درس های نهایی پایه دوازدهم

حالت	نمره سالانه	نمره برگه امتحانی	وضعیت
1	10 و بالاتر	7 و بالاتر	قبول
2	10 و بالاتر	کمتر از 7	استفاده از تک ماده
3	بین 7 تا 10	هر نمره ای	استفاده از تک ماده
4	کمتر از 7	کمتر از 7	مردود

برای درس های غیرنهایی دوازدهم هم، همون قانون نمره سالانه 10 (برای نظری ها) یا 12 (برای فنی حرفه ای ها) ملاکه. اگه نمره تون به حد نصاب نرسید، می تونید توی امتحانات شهریور یا دی ماه دوباره شانس تون رو امتحان کنید.

مدارس خاص و تک ماده: تیزهوشان، نمونه دولتی، بزرگسالان

حالا شاید بپرسید که توی مدارس خاص مثل تیزهوشان، نمونه دولتی یا برای دانش آموزان بزرگسال و داوطلبان آزاد، قانون تک ماده چطوره؟

• مدارس تیزهوشان و نمونه دولتی: قانون تک ماده برای همه دانش آموزان و همه مدارس (دولتی، غیرانتفاعی، تیزهوشان، نمونه دولتی) یکیه و تفاوتی نداره. اگه شرایط عمومی تک ماده رو داشته باشید، سیستم خودش اعمالش می کنه. البته ممکنه این مدارس قوانین داخلی سخت گیرانه تری برای ادامه تحصیل داشته باشن، ولی در بحث تک ماده، طبق همون بخشنامه های آموزش و پرورش عمل میشه.
• دانش آموزان بزرگسال و داوطلبان آزاد: برای این عزیزان هم شرایط تک ماده وجود داره، اما ممکنه توی جزئیات محاسبه نمره سالانه یا تعداد دفعات مجاز استفاده، تفاوت هایی با مدارس روزانه داشته باشه. بهترین کار اینه که با مسئولین مدرسه بزرگسالان یا اداره آموزش و پرورش منطقه خودتون تماس بگیرید و اطلاعات دقیق و به روز رو ازشون بگیرید.

در نهایت، برای فارغ التحصیلی و گرفتن دیپلم، دانش آموز باید همه درس ها رو پاس کرده باشه و معدل کلش هم کمتر از 10 نباشه. اگه آخرین نمره سالانه، تابستانه یا غیرحضوری در حداکثر 4 درس (در کل دوره متوسطه دوم) 7 یا بیشتر باشه و معدل کل هم حداقل 10 باشه، فارغ التحصیل محسوب میشید.

جمع بندی: تصمیم آگاهانه برای آینده تحصیلی

خب، تا اینجا حسابی در مورد تک ماده و تبصره حرف زدیم و ریز و درشتش رو درآوردیم. تک ماده یه فرصت خیلی خوبه برای اونایی که یه جایی یه نمره ای رو خوب نگرفتن و نمی خوان به خاطرش عقب بیفتن. این قانون، با شرایط مشخص و تعداد درس های مجاز، به دانش آموزا کمک می کنه که از بن بست مردودی دربیان و بتونن راحت تر دیپلم بگیرن یا به پایه بالاتر برن.

یادتون باشه که اگه شرایط تک ماده رو داشته باشید، معمولاً سیستم خودش این رو براتون اعمال می کنه و لازم نیست دوندگی خاصی انجام بدید. اما اگه فکر می کنید می تونید نمره تون رو بهتر کنید و این برای معدل و سوابق تحصیلی تون خوبه، می تونید با درخواست کتبی، برید و دوباره امتحان بدید.

درسته که تک ماده باعث میشه درس با نمره پایین توی کارنامه تون ثبت بشه و این روی معدل کل تأثیر میذاره، اما خب، قانون ترمیم معدل هست که بعداً می تونید باهاش نمراتتون رو بهتر کنید و سوابق تحصیلی قوی تری برای کنکور داشته باشید.

توصیه آخر من اینه که هیچ وقت تلاش برای کسب نمرات خوب رو کنار نذارید. تک ماده یه راه حله، نه یه عادت. همیشه سعی کنید بهترین نمرات رو بگیرید تا خیالتون از همه بابت راحت باشه. ولی اگه گهگاهی گیر افتادید، نگران نباشید، چون الان با قوانین تک ماده، یه راه نجات مطمئن دارید. اگه هنوز هم سؤالی دارید، حتماً با مشاورای مدرستون صحبت کنید تا بهترین راهنمایی رو بهتون بدن.