شهادت دروغ در قرآن

شهادت دروغ یا همون گواهی ناحق دادن، از اون گناهان بزرگیه که تو قرآن کریم به شدت ازش نهی شده و عواقب خیلی سنگینی هم داره. خداوند در کلامش، به وضوح اعلام کرده که نباید به ناحق شهادت داد و هر کس این کار رو بکنه، هم دنیای خودش رو خراب کرده و هم آخرتش رو به خطر انداخته. در واقع، شهادت دروغ، چیزیه که می تونه عدالت رو زیر سوال ببره و حق و باطل رو جابه جا کنه. این کار نه تنها یه دروغ ساده نیست، بلکه یه خیانت بزرگه به جامعه و به اعتماد عمومی. دین اسلام، به خصوص قرآن کریم، خیلی روی اهمیت عدالت و راستگویی تأکید داره و همین نشون میده که شهادت دروغ چقدر می تونه پایه های یه جامعه سالم رو سست کنه. وقتی پای قضاوت و حق مردم در میون باشه، گواهی دادن یه مسئولیت بزرگه که نباید سرسری گرفته بشه.

وقتی به نظام قضایی اسلام نگاه می کنیم، می بینیم که شهادت یکی از مهم ترین راه ها برای اثبات حق و فصل دعواست. یعنی اگه کسی حقی داره و می خواد اون رو به دست بیاره، شهادت افراد می تونه نقش حیاتی داشته باشه. حالا فکرش رو بکنید، اگه این شهادت، از روی دروغ و ناحق باشه، چه بلایی سر عدالت و حقوق مردم میاد؟ اینجا دقیقاً همون نقطه ایه که شهادت دروغ در قرآن به عنوان یه گناه بزرگ مطرح میشه و عواقبش هم خیلی جدیه.

چرا شهادت دروغ اینقدر مهمه؟ ریشه هایش در قرآن چیست؟

شهادت دروغ، فقط یه دروغ ساده نیست که بشه راحت ازش گذشت. این کار مثل یه زلزله میمونه که پایه های عدالت رو سست می کنه و حق و ناحق رو حسابی قاطی میکنه. تو اسلام، عدالت خیلی جایگاه والایی داره و هر چیزی که به این عدالت خدشه وارد کنه، یه جورایی گناه بزرگی حساب میشه. قرآن کریم هم که حرف اول و آخر رو میزنه، بارها و بارها روی این موضوع تأکید کرده و نشون داده که شهادت دروغ چقدر می تونه خطرناک باشه.

قول الزور یعنی چی و چرا ربط داره به شهادت دروغ؟

وقتی تو قرآن دنبال کلمه شهادت دروغ می گردیم، ممکنه مستقیم این عبارت رو پیدا نکنیم. اما یه واژه ای هست که خیلی بهش اشاره شده و دقیقاً همین معنی رو میده: زور. واژه زور تو قرآن به معنی هر چیزیه که باطل باشه، دروغ باشه یا از مسیر حق منحرف شده باشه. حالا وقتی میگیم قول الزور یعنی سخن باطل یا سخن دروغ. شهادت دروغ هم که خب، خودش یه نمونه بارز و مشخص از همین قول الزور به حساب میاد. یعنی شما داری حرفی رو می زنی که باطل و دروغه و این دقیقاً همون چیزیه که قرآن ازش نهی کرده.

آیه ۳۰ سوره حج: هشداری جدی!

یکی از مهم ترین جاهایی که تو قرآن به این موضوع اشاره شده، آیه ۳۰ سوره حج هست که میگه: «فَاجْتَنِبُوا الرِّجْسَ مِنَ الْأَوْثَانِ وَاجْتَنِبُوا قَوْلَ الزُّورِ». بیاین با هم این آیه رو یه کم بشکافیم. معنی اش اینه که از پلیدی بت ها دوری کنید و از گفتار باطل و دروغ (قول الزور) اجتناب کنید. نکته جالب اینجا اینه که خدا، قول الزور رو درست کنار بت پرستی آورده! یعنی چی؟ یعنی شهادت دروغ به قدری گناه بزرگیه و به قدری پلید محسوب میشه که خداوند اون رو هم ردیف شرک و بت پرستی قرار داده. خب، این نشون میده که این گناه چقدر می تونه خطرناک و مخرب باشه. مفسران بزرگی مثل علامه طباطبایی و فخر رازی هم روی همین نکته تأکید کردن که پیوند خوردن قول الزور با بت پرستی، نشونه حرمت شدید و مطلق شهادت دروغه. پس اگه کسی فکر می کنه شهادت دروغ یه چیز کوچیکه، باید بدونه که از نظر قرآن، این گناه به شدت جدی و نابخشودنیه.

«فَاجْتَنِبُوا الرِّجْسَ مِنَ الْأَوْثَانِ وَاجْتَنِبُوا قَوْلَ الزُّورِ» (سوره حج، آیه ۳۰)

آیه ۷۲ سوره فرقان: ویژگی بندگان خاص خدا!

یه جای دیگه تو قرآن که حسابی جایگاه شهادت زور رو نشون میده، آیه ۷۲ سوره فرقانه: «وَالَّذِينَ لَا يَشْهَدُونَ الزُّورَ وَإِذَا مَرُّوا بِاللَّغْوِ مَرُّوا كِرَامًا». این آیه داره ویژگی های عبادالرحمن یا همون بندگان خاص و شایسته خدا رو میگه. یکی از این ویژگی های مهم چیه؟ اینکه شهادت زور نمی دهند و وقتی هم از کنار حرف های بیهوده و لغو میگذرند، با بزرگواری میگذرند. این آیه نشون میده که پرهیز از شهادت زور، یکی از شاخصه های اصلی آدم های باایمان و کساییه که واقعاً به خدا نزدیکن. یعنی اگه می خوای جزو بندگان محبوب خدا باشی، باید حواست باشه که هیچ وقت و تحت هیچ شرایطی، شهادت دروغ ندی و حتی به باطل هم شهادت ندی. این آیه فقط در مورد شهادت دروغ نیست، بلکه میگه هر نوع شهادت بر باطل رو هم نباید انجام داد.

دستورات قرآنی برای شهادت راستین؛ ستون فقرات عدالت

قرآن کریم فقط به نهی از شهادت دروغ اکتفا نکرده، بلکه بارها و بارها به اهمیت شهادت راستین و عادلانه هم تأکید کرده. مثلاً تو آیه ۲۸۲ سوره بقره میگه: «وَلَا يَأْبَ الشُّهَدَاءُ إِذَا مَا دُعُوا» یعنی و شاهدان هنگامی که برای شهادت فراخوانده شوند، نباید از ادای آن خودداری کنند. خب، این نشون میده که اگه شما شاهدی برای حقی هستید، باید شهادت بدید. اما این شهادت دادن، یه شرط خیلی مهم داره: باید راست و عادلانه باشه.

آیه ۱۳۵ سوره نساء هم میگه: «کُونُوا قَوَّامِينَ بِالْقِسْطِ شُهَدَاءَ لِلَّهِ» یعنی همواره قیام کننده به عدالت باشید، گواهانی برای خدا. این آیه به ما یادآوری می کنه که شهادت دادن، صرفاً یه وظیفه اجتماعی نیست، بلکه یه وظیفه الهیه. شما داری برای خدا شهادت میدی و باید تمام و کمال راستگو و عادل باشی. اگه این صدق و عدل نباشه، کل نظام قضایی و اجتماعی اسلام زیر سوال میره. پس می بینیم که قرآن چقدر روی این مبنای اصلی عدالت، یعنی شهادت صحیح و راستین، تأکید داره و به طور طبیعی، شهادت دروغ رو ضد این عدالت می دونه.

عواقب شهادت دروغ: هم دنیایی، هم آخرتی!

خب، حالا که فهمیدیم شهادت دروغ در قرآن چه جایگاه سنگین و حرامی داره، بد نیست نگاهی هم به عواقبش بندازیم. عواقبی که هم گریبان گیر دنیا میشه و هم آخرت رو به خطر میندازه. این گناه، اونقدر سنگینه که هم خدا ازش نمی گذره و هم آدما تاوانش رو پس میدن.

پیامدهای آخرتی؛ عذاب هایی که شوخی نیستند!

وقتی از شهادت دروغ حرف می زنیم، اول از همه باید به عذاب های الهی و اخروی اش فکر کنیم. چیزایی که تو روایت ها و احادیث اومده، واقعاً مو رو به تن آدم سیخ می کنه:

1. دخول در آتش دوزخ: امام صادق (ع) فرمودند: قدم از جا برنداشته که آتش دوزخ بر او واجب می شود. یعنی هنوز جای پاش خشک نشده، میره تو لیست جهنمی ها! فکرش رو بکنید چقدر این گناه خطرناکه.
2. آویزان شدن به زبان در قیامت: تو احادیث نبوی اومده که شاهد دروغگو، روز قیامت به زبانش آویزان میشه و همین طور که سگ ظرف رو لیس میزنه، اون هم آتش دوزخ رو لیس میزنه! این تصویریه که عمق رنج و عذاب این آدم رو نشون میده.
3. هم نشینی با منافقان و کافران: به خاطر فساد عقیده ای و عملی که این گناه داره، شاهد دروغگو تو آخرت با منافقان و کافران هم نشین میشه. یعنی از مسیر ایمان و بندگی خارج شده.
4. نفی ایمان و ولایت الهی: شهادت دروغ، نشونه ضعف ایمانه و نشون میده که طرف از ولایت و حمایت خدا خارج شده و زیر سایه شیطان رفته. اینجاست که می فهمیم ایمان داشتن فقط به زبون نیست، به عمل هم هست.

امام صادق (ع) فرمودند: «شاهِدُ الزُّورِ لا تَزُولُ قَدَماهُ حتّى تَجِبَ لَهُ النارُ»؛ یعنی «شاهد دروغگو، هنوز قدم از جای خود بر نداشته است که آتش [دوزخ] بر او واجب می شود».

پیامدهای دنیوی؛ جامعه ای که با شهادت دروغ خراب می شود

خب، اینا که عواقب اخروی بود. اما فکر نکنید شهادت دروغ فقط آخرت آدم رو به باد میده. اتفاقاً تو همین دنیا هم می تونه گند بزنه به زندگی خود آدم و جامعه. بیاین چند تا از این عواقب دنیوی رو با هم ببینیم:

1. ضایع شدن حقوق مردم: مهم ترین و واضح ترین اثر شهادت دروغ، ضایع شدن حقوق مردمه. فرض کنید کسی با شهادت دروغ، مال کسی رو بالا می کشه یا حتی خدایی نکرده باعث قصاص یا دیه یه آدم بی گناه میشه. اینجاست که پایه های عدالت سست میشه و زندگی افراد به فنا میره. حقوق مالی، جانی، آبرویی؛ همه این ها با یه دروغ ممکنه از بین بره.
2. سلب اعتماد عمومی: وقتی مردم ببینن که توی دادگاه و سیستم قضایی، شاهدها دروغ میگن و حرفاشون ارزش نداره، دیگه به هیچ کس و هیچ چیز اعتماد نمی کنند. اعتماد از بین میره و سنگ روی سنگ بند نمیشه. نه به شاهد اعتماد می کنند، نه به قاضی و نه به کل نظام قضایی.
3. گسترش فساد و بی عدالتی: شهادت دروغ مثل یه ویروس میمونه که تو جامعه پخش میشه و فساد و بی عدالتی رو رواج میده. اگه مردم بدونن که با دروغ گفتن میشه به هدف رسید، خب کی دیگه میخواد راست بگه؟ اینجوری جامعه تبدیل به یه باتلاق میشه.
4. ضرر و زیان های مادی و معنوی: برای فرد قربانی شهادت دروغ، این قضیه فقط به از دست دادن مال یا جان ختم نمیشه. رنج روحی، استرس، بی اعتمادی و احساس بی عدالتی، آسیب های معنوی ای هستند که شاید هیچ وقت جبران نشن.

فقه و حقوق: نگاه دین و قانون به شهادت دروغ

حالا که ابعاد قرآنی و پیامدهای اخروی و دنیوی شهادت دروغ رو بررسی کردیم، بریم سراغ نگاه فقه و حقوق به این ماجرا. یعنی ببینیم علمای دین و قانون گذاران چه چیزهایی در موردش گفتن و چه احکامی براش در نظر گرفتن.

حرمت شرعی و اجماع فقها؛ گناه کبیره به تمام معنا!

اصلاً شک و شبهه ای نیست که شهادت دروغ از نظر شرع حرامه و جزو گناهان کبیره محسوب میشه. این چیزیه که تقریباً همه فقها، چه شیعه و چه اهل سنت، روش اتفاق نظر دارن. علمای شیعه تو باب الشهادات (احکام شهادت) و القضاء (احکام قضاوت) به تفصیل در مورد این گناه حرف زدن. دلیل این اجماع هم روشن و واضحه: هم آیات قرآن به شدت ازش نهی کرده (مثل آیه ۳۰ حج که دیدیم) و هم روایت های زیادی از معصومین (ع) در مورد عواقبش اومده. امام خمینی و مقام معظم رهبری هم روی همین باورند که آیه ۳۰ سوره حج، به حرمت هر نوع گفتار باطل، از جمله شهادت دروغ دلالت داره.

چه جوری ثابت میشه شهادت دروغ بوده؟

خب، حالا اگه یه نفر شهادت دروغ داد، چطور میشه ثابت کرد که گواهی اش دروغ بوده؟ فقه، چند تا راه برای این کار در نظر گرفته:

• اقرار خود شاهد: ساده ترین راه اینه که خود شاهد اعتراف کنه و بگه که دروغ گفته. البته این اقرار باید آگاهانه و بدون اجبار باشه.
• شهادت شهود عادل دیگر: اگه چند نفر شاهد عادل، شهادت بدن که گواهی قبلی دروغ بوده، این هم راهی برای اثبات کذب بودن شهادته. تعداد این شهود بسته به نوع پرونده فرق می کنه.
• علم قاضی: تو بعضی از موارد، اگه قاضی با توجه به شواهد و قرائن و تحقیقات به این نتیجه برسه که شهادت دروغ بوده، می تونه بر اساس علم خودش حکم بده. البته این علم قاضی هم شرایط خاص خودش رو داره و هر قاضی ای نمی تونه همین طوری به هر چیزی حکم کنه.

مجازات های فقهی: تعزیر به جای حد شرعی

یه نکته مهم در مورد مجازات شهادت دروغ اینه که از نظر شرعی، حد مشخصی براش در نظر گرفته نشده. حد یعنی یه مجازات ثابت و مشخص که شارع (خداوند) تعیین کرده، مثل حد سرقت یا زنا. اما برای شهادت دروغ، تعزیر در نظر گرفته شده.

تعزیر چیه؟ تعزیر یعنی مجازاتی که نوع و میزانش به نظر قاضی بستگی داره. قاضی با توجه به شرایط پرونده، شخصیت فرد، میزان خسارت وارده و… میتونه تصمیم بگیره که چه مجازاتی برای شاهد دروغگو در نظر بگیره. این مجازات میتونه شامل شلاق، حبس، جزای نقدی، تبعید و حتی تشهیر (گرداندن فرد در میان مردم برای رسوایی) باشه. فقهای شیعه در مورد تشهیر هم تقریباً اجماع دارن، در حالی که اهل سنت در این مورد اختلاف نظر دارن.

نکته مهم دیگه، بحث ضمانت شاهد دروغگو هست. یعنی اگه با شهادت دروغ، خسارتی به کسی وارد بشه (چه مالی، چه جانی)، شاهد دروغگو مسئول جبران اون خسارته. فرض کنید با شهادت دروغ، مال کسی از دستش رفته. شاهد باید اون مال رو برگردونه یا خسارتش رو بده. اگه با شهادت دروغ باعث قتل یا قصاص کسی شده باشه، شاهد دروغگو خودش به قصاص یا پرداخت دیه محکوم میشه. چون تو این موارد، سبب (یعنی عامل اصلی حکم که همون شاهد دروغه) از مباشر (کسی که حکم رو اجرا کرده) قوی تره.

نوع خسارت	مسئولیت شاهد دروغگو
مالی (مثلاً از دست دادن مال)	جبران کامل خسارت
جانی (پرداخت دیه)	پرداخت دیه
جانی (قصاص)	قصاص (اگر ثابت شود شهادت دروغ منجر به قصاص شده)
آبرویی (توهین، افترا)	جبران خسارت معنوی (تعزیر قاضی)

سرنوشت شهادت های بعدی شاهد دروغگو چی میشه؟

طبق فتوای فقها، کسی که یک بار شهادت دروغ داده باشه، دیگه شهادتش تو دادگاه پذیرفته نمیشه. یعنی عدالتش از بین میره. مگه اینکه واقعاً توبه کنه و از کارش پشیمون بشه و این توبه هم واقعی و از ته دل باشه و عدالتش دوباره احراز بشه. این نشون میده که چقدر این گناه میتونه به اعتبار فرد لطمه بزنه و حتی برای همیشه اون رو از دایره شهادت خارج کنه.

شهادت دروغ در قانون ایران: نگاهی به مواد قانونی

حالا بریم سراغ قوانین خودمون. جمهوری اسلامی ایران، چون قوانینش بر پایه فقه اسلامیه، برای شهادت دروغ هم مجازات هایی رو در نظر گرفته که هم جنبه کیفری داره و هم جنبه مدنی.

ماده ۶۵۰ قانون مجازات اسلامی: حبس و جزای نقدی

قانون گذار ما برای کسایی که تو دادگاه و جلوی مقامات رسمی شهادت دروغ بدن، مجازات در نظر گرفته. ماده ۶۵۰ قانون مجازات اسلامی میگه: هر کس در دادگاه نزد مقامات رسمی شهادت دروغ بدهد به سه ماه و یک روز تا دو سال حبس و یا به یک میلیون و پانصد هزار تا دوازده میلیون ریال جزای نقدی محکوم خواهد شد.

یه تبصره خیلی مهم هم این ماده داره که میگه: مجازات مذکور در این ماده علاوه بر مجازاتی است که در باب حدود و قصاص و دیات برای شهادت دروغ ذکر گردیده است. این یعنی چی؟ یعنی اگه شهادت دروغ باعث ضرر مالی یا جانی بشه، علاوه بر حبس و جزای نقدی که بالا گفتیم، شاهد دروغگو باید اون ضرر رو هم جبران کنه. مثلاً اگه با شهادت دروغ باعث شده باشه مال کسی از بین بره، باید اون مال رو پس بده. یا اگه خدایی نکرده باعث قصاص یا دیه شده باشه، باید خودش تاوانش رو بده.

ماده ۱۳۱۹ قانون مدنی: برگشت از شهادت و بی اثر شدن آن

تو قانون مدنی هم به این موضوع اشاره شده. ماده ۱۳۱۹ قانون مدنی میگه: اگر شاهد از شهادت خود برگردد یا معلوم شود که بر خلاف واقع شهادت داده است، به شهادت او ترتیب اثر داده نمی شود. این ماده، بیشتر روی جنبه مدنی و اثر شهادت تأکید داره. یعنی اگه بعداً معلوم بشه که شهادت دروغ بوده، دیگه اون شهادت هیچ ارزشی نداره و اگه حکمی بر اساس اون صادر شده باشه، اون حکم نقض میشه. این هم یکی دیگه از راه هایی که قانون گذار برای مقابله با شهادت دروغ در نظر گرفته.

مقایسه فقه و قانون؛ هم پوشانی ها و تفاوت ها

اگه دقت کنیم، می بینیم که بین احکام فقهی و قوانین جمهوری اسلامی ایران، هم پوشانی و هماهنگی زیادی وجود داره. قانون گذار ما با الهام از فقه اسلامی، تلاش کرده تا برای شهادت دروغ هم مجازات های بازدارنده و جبران کننده ای در نظر بگیره. هم حرمت شرعی این عمل رعایت شده و هم پیامدهای حقوقی اش تا حدی که امکان داشته، پوشش داده شده. شاید تفاوت هایی در جزئیات وجود داشته باشه (مثلاً در فقه، اختیارات قاضی در تعزیر گسترده تره)، اما کلیات و هدف اصلی، یعنی مبارزه با این گناه بزرگ، کاملاً همسو هستن.

چطور جلوی شهادت دروغ را بگیریم؟ راهکارهای قرآنی و عملی

تا اینجا حسابی در مورد خطرات و عواقب شهادت دروغ صحبت کردیم. حالا سوال اینجاست که چطور می تونیم جلوی این گناه بزرگ رو بگیریم؟ هم قرآن و آموزه های اسلامی و هم تجربیات عملی، راهکارهایی رو به ما نشون میدن که بیاین با هم یه نگاهی بهشون بندازیم.

تقویت ایمان و تقوای الهی؛ کلید اصلی!

اگه بخوایم ریشه ای به قضیه نگاه کنیم، اولین و مهم ترین راهکار برای پیشگیری از شهادت دروغ، تقویت ایمان و تقوای الهیه. وقتی آدم واقعاً به خدا و روز قیامت ایمان داشته باشه، از عواقب گناه می ترسه و هرگز سمت دروغ و ناحق نمیره. قرآن بارها به بندگانش یادآوری میکنه که از گناه پرهیز کنند و از عقوبت الهی بترسند. ویژگی های عبادالرحمن که تو سوره فرقان دیدیم، همینه. کسی که خدا رو ناظر بر اعمالش می دونه، چطور میتونه به خودش اجازه بده که به دروغ شهادت بده و حق کسی رو ضایع کنه؟ یادآوری معاد و روز قیامت، یکی از قوی ترین بازدارنده هاست. وقتی بدونی تک تک حرفات تو اون دنیا حساب و کتاب داره، دیگه هر حرفی رو نمی زنی.

اهمیت عدالت و امانت در شهادت؛ مسئولیت فردی و اجتماعی

یه راهکار دیگه، آموزش و فرهنگ سازیه. مردم باید بدونن که شهادت دادن، فقط یه حرف زدن ساده نیست. این یه مسئولیت اخلاقی و دینیه خیلی بزرگه. باید این فرهنگ جا بیفته که هر کس برای شهادت فراخوانده شد، فقط باید به حق شهادت بده و امانت دار باشه.

امام علی (ع) فرمودند: عدالت، روح شهادت دادن است. یعنی اگه عدالت نباشه، اون شهادت دیگه روحی نداره و بی ارزشه. باید به مردم یاد بدیم که اگه شاهدی هستن، باید مثل کف دستشون موضوع براشون روشن باشه و فقط وقتی مطمئن هستن، شهادت بدن. این مسئولیت پذیری رو باید تو جامعه نهادینه کنیم تا هر کسی به خودش اجازه نده برای منافع شخصی یا ترس از چیزی، حقیقت رو کتمان کنه یا دروغ بگه.

نقش نظام قضایی؛ قاطعیت و دقت

خب، نقش دستگاه قضایی هم اینجا خیلی پررنگه. دادگاه ها و قضات باید تو کارشون دقت و قاطعیت داشته باشن. یعنی:

1. احراز عدالت شهود: قاضی ها باید قبل از قبول شهادت، حسابی تحقیق کنن و مطمئن بشن که شهود، افراد عادلی هستن و سابقه شهادت دروغ ندارن.
2. برخورد قاطع با شاهدان دروغگو: اگه ثابت شد کسی شهادت دروغ داده، دستگاه قضایی باید باهاش قاطعانه برخورد کنه. مجازات ها باید طوری باشه که برای بقیه درس عبرت بشه و هیچ کس جرات نکنه چنین کاری رو بکنه. وقتی شاهدان دروغگو می دونن که مجازات سختی در انتظارشونه، کمتر این کار رو می کنند.

آگاهی بخشی مداوم؛ از عواقب نگیم، از فاجعه بگیم!

رسانه ها، مبلغان دینی، اساتید و همه کسایی که تریبونی دارن، باید دائم در مورد عواقب دنیوی و اخروی شهادت دروغ آگاهی بخشی کنن. فقط نباید بگیم گناه داره یا حبس داره. باید با مثال های واقعی و ملموس نشون بدیم که شهادت دروغ چطور می تونه زندگی یه خانواده رو نابود کنه، آبروی یه آدم رو ببره، یا به اقتصاد و امنیت جامعه لطمه بزنه. این آگاهی بخشی باید مستمر و قوی باشه تا این گناه بزرگ، تو جامعه ریشه کن بشه.

نتیجه گیری

راستش رو بخواید، شهادت دروغ در قرآن نه تنها یه گناه کوچیک نیست، بلکه یه فاجعه است که هم دنیای آدم رو خراب می کنه و هم آخرتش رو به باد میده. دیدیم که چطور قرآن کریم، قول الزور رو کنار بت پرستی قرار داده و چطور پرهیز از شهادت زور رو یکی از ویژگی های برجسته بندگان خاص خدا معرفی کرده. عواقبش هم که شوخی بردار نیست؛ از آتش دوزخ و آویزان شدن به زبان تو قیامت بگیر تا خراب شدن زندگی مردم تو همین دنیا و سلب اعتماد از نظام قضایی.

فقه و قانون هم که دیدیم، دست به دست هم دادن تا جلوی این کار رو بگیرن. از تعزیر و جبران خسارت تو فقه گرفته تا مجازات حبس و جزای نقدی تو قانون مجازات اسلامی. همه این ها نشون میده که چقدر این موضوع جدیه و باید بهش توجه کرد.

در نهایت، باید یادمون باشه که حفظ ستون های عدالت و سلامت جامعه اسلامی، اول از همه به شهادت راستین و امانت داری ما بستگی داره. هر کدوم از ما تو جایگاه خودش، چه شاهد باشیم، چه قاضی، چه شهروند عادی، باید به این مسئولیت اخلاقی و دینی پایبند باشیم و از باطل پرهیز کنیم. بیاید همه با هم تلاش کنیم تا در جامعه ای زندگی کنیم که حقیقت حرف اول و آخر رو بزنه و هیچ حقی با دروغ ضایع نشه. اینجوری هم خدای خودمون رو راضی نگه داشتیم و هم به خودمون و جامعه مون خدمت کردیم.