خواهرزاده آل احمد: «جلال» فقط زنده نبود

به گزارش تیتو مراسم رونمایی از کتاب «صدسالگی: قضاوت تاریخ درباره جلال آل احمد» مجموعه ای از مقالاتی که در صدسالگی جلال آل احمد به همت محمدحسین دانایی در نشر «همرخ» منتشر شده امروز (شنبه ۲۶ آبان) در سرای کتاب خانه کتاب و ادبیات ایران برگزار شد.

 نسل z نیاز دارد آل احمد را بشناسد

محمدحسین دانایی خواهرزاده جلال آل احمد و نویسنده با بیان اینکه در این سال ها بر یادداشت های روزنوشت جلال آل احمد متمرکز است به بعد زمان و مکان در شناخت مسائل اشاره کرد و گفت: هنر ما این است که بتوانیم هر پدیده ای را در زمان و مکان خود درک کنیم و برای آنکه جلال آل احمد را بشناسیم باید به محیط زیست و زمانه اش توجه کنیم.

او با بیان اینکه ایران هرگز نتوانسته برنده نوبل ادبیات داشته باشد گفت: حافظ ها و مولوی ها و سعدی ها را در ادبیاتمان داشته ایم اما در دوران معاصر نویسنده ای که بتواند در سطح منطقه خودمان و یا حتی حوزه زبان فارسی به شخصیت بی نظیری تبدیل شود نداریم. البته نویسنده هایی بودند که آثار آبرومندانه ای از خود به جا گذاشته اند یکی از این چهره ها صداق هدایت است و در مراتب دیگر مرحوم جلال آل احمد قرار دارد که قدرت نفوذ بالایی داشت.

او ادامه داد: حدود پنجاه و هفت سال از درگذشت جلال آل احمد می گذرد اما هنوز او از پرنفوذترین و پرپحث ترین نویسنده های معاصر است و هر سال مقاله و کتاب های جدید درباره او نوشته می شود و هر نسل با آل احمد جدیدی مواجه است.

دانایی خاطرنشان کرد: نسل z احتیاج دارد هویت واقعی آل احمد را بشناسد؛ آنچه از آل احمد می دانیم کمی از کوه یخ است و لایه های زیرین آثار او مجهول است و زمانی که به این ها فکر می کنم تشویق می شوم تا کارها را جلو ببرم.

او با اشاره به برنامه های گوناگونی که برای صدسالگی آل احمد در سال گذشته برگزار شد به تدوین کتاب حاضر اشاره کرد و گفت: سال گذشته  ۷۳ مقاله درجه یک درباره آل احمد نوشته شد و از میان همه آن ها ۱۵ مقاله را انتخاب کردیم هرچند ناشر می گفت حجم این مقالات بالاست و کتاب گران می شود. هدفم از انتشار کتاب این بود که قرائت تک بعدی و تک کلامی نسبت به آل احمد تلطیف شود. 

دانایی با تأکید براین که برای شناخت لایه های دیگر جلال آل احمد نیازمند باز تعریفی از این نویسنده هستیم گفت: تا جایی که در توانم دارم می توانم اطلاعاتی از زندگی شخصی او را در اختیار مخاطبان بگذاریم این اطلاعات بی نظیر است زیرا جلال فقط زنده نبود بلکه زندگی می کرد و به همه لحظاتش معنا می بخشید لحظه ای را بدون هدف و بدون درگیری نمی گذارند و برای همه لحظاتش برنامه و نقش و مقدمات داشت. به گفته خودش «جوری زندگی می کرد که لایق نوشتن باشد» برعکس نویسنده های دیگری که شاید برای چندرغازی بنویسند. می خواست زندگی پر معنا و پرهیجان داشته باشند که ارزش نوشتن پیدا کند.او می گفت باید «فریاد زمانه خودمان باشیم» و اینطور زندگی می کرد. معتقد بود نباید در برابر رویداد زمانه سکوت کنید و باید واکنش نشان دهید.

جلال آل احمد به مثابه متن

غلامرضا خاکی نویسنده و پژوهشگر هم در سخنانی با اشاره به سخنان پل ریکور مبنی بر این که باید به رفتارهای ادبی به مثابه متن نگاه کنیم گفت: رفتار آدمی هم مانند متن است و به میزانی که بزرگ باشند متن تر هستند. متن ها به ما راه می دهند تا تفسیرهای مختلفی داشته باشیم و لایه دار بودن از ویژگی های متن است و کسانی که فقط به لایه ای از متن بسنده کنند راه را خطا رفته و موجب بدفهمی می شوند. جلال آل احمد مانند متن است و می توان لایه های مختلفی برای او در نظر گرفت.

او با تأکید بر این که در داوری بزرگان باید احتیاط کرد ادامه داد: باید متن را به صدا دربیاوریم و از منظرهای مختلف مورد پرسش قرار دهیم. در واقع به دریای وجودش توری بیندازیم و صیدی داشته باشیم و طبعا هرچقدر این طور بزرگ تر باشد صید بیشتری خواهیم داشت.

خاکی با بیان اینکه به ندرت نویسنده ای گزارشی از تحولات فکری خود را گزارش می دهد گفت: جلال آل احمد این کار را می کرد که مثلا ایده این کتاب را از کجا آورده و چطور کار را پیش برده در حالی که امروزه نویسندگانی داریم که ۵۰ صفحه را از نوشته کسی برمی دارند بدون آنکه رفرنس بدهند. ما در آثار جلال می توانیم سیر تحولات روحی و فکری اش را ردیابی کنیم و بدانیم چه فراز و فرودهایی را پشت سر گذاشته است.

این نویسنده و پژوهشگر با اشاره به یادداشت های روزانه جلال آل احمد گفت: در یادداشت ها سال های انتهایی آل احمد می توانیم نوعی یأس اجتماعی را ردیابی کنیم انگار دنبال این است که کارهایی درباره خویشتن انجام دهد. نباید رفتن به اسالم را نوعی فرار از دست ثابتی (رییس ساواک) و دیگران بدانیم. رفتن او نوعی دلزدگی از فضای روشنفکری آن دوره و آشنایی با روشنفکران دینی چون شریعتی و پی بردن به قدرتی به نام دین در جامعه بود.

او درباره قضاوت نادرستی که درباره سفر حج جلال آل احمد وجود دارد گفت: نباید این سفر را فرو بکاهیم به سمت اینکه از حج می توان به عنوان ابرازی برای تغییر اجتماعی استفاده کرد. او از چندین سال قبل قصد داشته است تا به این سفر برود.

خاکی با تاکید بر اینکه نویسنده و متفکر را باید با توجه به زمینه و زمانه اش شناخت ادامه داد:زمینه و زمانه جلال آال احمد با ما فاصله زیادی دارد و اکنون باید به این فکر کنیم آیا می توانیم از اکنون تا آن زمان پلی بزنیم و پیام هایی از آن زمان را برای اکنون بیاورم؟ باید توجه داشته باشیم علاوه بر پدیده نسل z نسل آلفا را هم پیش رو داریم. آیا می توانیم در جهان پست مدرن که نفی کلان روایت هاست با جهان جلال آل احمد ارتباط برقرار کنیم؟

او با اشاره به واکنش هایش به خوانش سفرنامه حج جلال که در دو مقطع متفاوت داشته است یادآور شد: بار اول بعد از سفر حج کتاب جلال دلم را زد و به گوشه ای آن را پرت کردم  و بیشتر درگیر روایت شریعتی شدم اما برایم در بار دوم جلال آل احمد دیگری ظهور پیدا کرد و باورهای دیگری در این کتاب پیدا کردم و این آل احمد آل احمد داستان نویس نبود بلکه آل احمد دیگری بر من پدیدار شد.آل احمد برایم همان آل احمد شب عرفات است و کاری به قصه های دیگر ندارم.

جلال جذب همه چیز می شد و شوق می آفرید

در بخش دیگری از این نشست محمدحسین دانایی با بیان اینکه همه چیز در جهان چند بعدی و چند مفهومی استگفت: نقص ما این است فقط یک لایه را می بینیم اگر جامع نگر باشیم می توانیم به تصویر کامل معناداری برسیم. اکثر ما نسبت به افراد و چیزها کنجکاو نیستیم اما داور و قاضی هستیم و به راحتی حکم صادر می کنیم و با یک تلنگر طوفانی ایجاد می کنیم و واکنش های هیجانی داریم.

او ادامه داد : جلال آل احمد ابعاد مختلف داشت و در یک حال نبود مرتب عوض می شد و اصرار داشت عوض شود جایی نمی ایستاد و باز نمی نشست دائم در حال تغییر و تحول بود و مرتب جست وجو می کرد جذب همه چیز می شد و با شور و شوق ماجرا را می آفرید و به قول امروزی ها در «ایکی ثانیه سروتهش را هم می آورد» و زیر میز می زد. متنوع المزاج نه به معنای بدش بود. آدم کثرت گرایی بود. می گویند آدم صادق در روز بیش از چهل بار از حالی به حالی می گردد. تغییر و تحول حالی به حالی شدن امری طبیعی و پسندیده است.

دانایی خاطرنشان کرد: روشنفکر کسی است که بر روی هیچ چیزی تعصب و ایمان نداشته باشد باید پویا باشد و هر نوع باوری را بشکند و پله به پله بالاتر برود. خود جلال می گفت با گام های شَکَم پله های پقین را می شکنم. 

او هم چنین یادآور شد: معمولا ما باسوگیرهای تایید شده درباره دیگران داوری و استدلال می کنیم یعنی از قبل انتخاب خود را کرده ایم و تصمیمان گرفته ایم و می خواهیم با عقل مان تأییدی بر این انتخاب بزنیم.

 مقایسه شمس تبریزی و جلال آل احمد

خاکی هم با اشاره به سخن گاندی مبنی بر این که «زندگی من پیام من است» گفت: معتقدم جلال آل احمد مانند هنرمندان مصلحت اندیش نبوده و زندگی اش در آثارش ریزش می کند باید ببینیم زندگی او چه پیامی برای ما دارد و آثارش هم همین طور. 

او یادآور شد: باید در داوری درباره جلال به شرایط روزگار او نیز توجه کنیم؛ اینکه جلال به منابع محدودی در آن روزگار دسترسی داشته است و بر اساس آن منابع محدود سعی کرد بهترین استناج را داشته باشد و استنتاج های او به دلایل سیاسی و شخلتگی علمی نبود. 

خاکی جلال آل احمد را آموزگاری صادق دانست و گفت: آل احمد از منظری با شمس تبریزی قابل مقایسه است حتی مدل ناسزا گفتنش مدل شمس تبریزی است و عارفی نداریم که شمس چیزی به او نگفته باشد. یکی از حسرت های من این است که آل احمد یادداشت های شمس را ندید و یادداشت های او یک سال بعد از درگذشت جلال منتشر شد. 
این پژوهشگر تأکید کرد: جلال آل احمد این قدرت را داشت که با جو مسلط زمانه بدون توجه به نتیجه بستیزد این شهامت را در هیچ کس سراغ نداریم. می توانست فیلم بازی کند و مانند صادق هدایت مرگ دراماتیکی را برای خود رقم بزند. 

پایان خبر تیتو