تختی زنده می ماند اگر فردین تلفن را جواب داده بود!

به گزارش خبرگزاری تیتو؛ 18 فروردین سالروز رفتن آخرین اسطوره به معنای واقعی در سرزمین ایران است. معنی کلمه اسطوره مشخص است، نگاه نکنید که این کلمه را مثل سایر کلمات باارزش، این روزها خرج هر کسی می کنند! 24 سال از آن روز گذشته اما یک اسم هنوز در میان مردم زنده است و نفس می کشد و تا دنیا دنیاست و در کره خاکی بشر به زبان فارسی حرف می زند، این اسم درخشان تر از هر زنده ای باقی می ماند. همین جملات کافی است تا تکلیفمان را همین ابتدا با هم مشخص کنیم: این فقط یک دل نوشته است.

در گزارش خبرورزشی آمده است: وقتی در مورد کسی با این ویژگی ها قرار است حرف بزنیم، همان ابتدا مشخص می شود که قرار نیست چیز تازه ای گفته شود. مگر می شود آدمی با این حجم از شهرت و محبوبیت نکته ناگفته ای در طی نیم قرن باقی داشته باشد؟ کسی که نامش وارد فرهنگ لغات مردم شده و در اصطلاحات -چه عامیانه و چه روشنفکرانه- نام فامیلی او مصادف با یک فرهنگ، یک مرام و یک خصلت انسانی است، آن قدر بزرگ هست که در قاب نوشته و در ابعاد کلمات نگنجد.

کسی که فروغ فرخزاد نامش را در شعرش می آورد و همه از بی سواد تا استاد دانشگاه، منظور شاعر را می فهمند، نیازی به نوشتن من و شما ندارد! این ما هستیم که به او نیاز داریم و این فرهنگ ماست که نیاز دارد از او برای نسل جوان تر بگوییم و بنویسیم.

اسم تک سیلابی

سینما و ورزش، دو پدیده بزرگ موردتوجه بشر هستند و مردم کشور ما به هر دو علاقه مند و طبیعی است که حلقه اتصال این دو خیلی مورد توجه باشد. همین حالا هم خیلی ورزشکاران تجربه حضور در سینما را دارند و خیلی هنرمندان ورزش را جدی دنبال می کنند. اما گذشته از نظرات کارشناسان سینما و ورزش، نظری جالب تر این بود که کارشناسان جامعه شناسی و روان شناختی انسان ها نیز روی پدیده فردین کار کردند. البته که دلایل بسیار بود تا کسی به این ابعاد از اعتبار در میان انسان ها برسد اما چیزی که کمتر موردتوجه قرار گرفت، نوشته ای بود که می گفت نام تک سیلابی نقش خود را در این عظمت ایفا کرده است!

فامیلی که اسم شد

یک نام فامیلی که برخلاف روزگار خویش پسوند نسبیت به هیچ مکان و هیچ زمانی نداشت. همان زمان خاص بود و هنوز هم هست، مثل عرف رایج دنیا اسم و فامیلش سه سیلاب داشت و اسمش طولانی تر از فامیل و بعدها چه بسیار خانواده ها که فامیل او را روی نام فرزند خود گذاشتند. همین کوتاهی در کنار آن شخصیت روی پرده باعث شد فردین عضوی از خانواده تک تک ایرانی ها باشد که ندیده و نشناخته او را از خود حساب می کردند. اگر می خواهید به ابعاد این صمیمیت پی ببرید کافی است به گزارشی که در سال 1350 در نشریات منتشر شد، نگاه کنید.

گزارشگران شبکه های بزرگ رسانه ای در اروپا و آمریکا که برای تهیه فیلم و عکس از کوچ عشایر ایرانی به کوه های زاگرس رفته بودند، در چادرهای عشایری که حتی برق نبود و مردمانش نمی دانستند تلویزیون یعنی چه، عکسی از او را به دیواره داخلی چادر دوخته دیدند. خانواده هایی که هنوز سنت به دیوار زدن عکس بزرگان فامیل را یاد نگرفته بودند، خانواده هایی که خیلی هایشان شناسنامه هم نداشتند، اما فردین را داشتند….

کوچه عشقی ها

محمدعلی فردین در سال 1309 در تهران متولد شد. در میان زندگینامه های بی شماری که از او منتشر شده اختلاف نظرها بسیار است، از روز تولد تا خیلی چیزهای دیگر اما چیزی که خودش بر زبان می آورد را نمی توان انکار کرد! فردین متعلق به جایی بود که حالا دیگر در تهران ظاهری برای وجود خارجی ندارد. در شرق قدیم تهران، حد فاصله میدان ژاله یا شهدای فعلی تا میدان خراسان، جایی که زمانی بیشتر صیفی جات کاشته می شد و کمتر خانه داشت. جایی که استعدادهای بیکرانی را به عالم ورزش و هنر ایران هدیه داد، از پرویز قلیچ خانی و علی پروین در فوتبال تا حسن ستار در موسیقی و بزرگتر از همه آقا فردین… مسعود کیمیایی خوشبخت است که هنوز کوچه آبشار در خیابان ری و زیر بازارچه نواب وجود دارد، اما دیگر اثری از کوچه عشقی ها در تهران نیست.

از سن تیاتر تا تشک کشتی

فردین در 20 سال پایانی عمر که در اوج پختگی، انرژی و انگیزه، بر خلاف نص صریح قانون اساسی اجازه کار نداشت، خیلی دل و دماغ حرف زدن هم نداشت اما همان معدود انسان های خوشبختی که به او دسترسی پیدا کردند و توانستند پای حرف هایش بنشینند، از او شنیدند که وقتی از پدرش حرف می زد چه لذتی در کلامش هویدا بود و دیدند برق چشمان خسته اش را… پدر فردین در تیاتر کار می کرد و او در کودکی پشت سن تیاتر شاهد هنرنمایی بازیگران بود. شاید اگر در یک جامعه نرمال رشد می کرد، از همان ابتدا به مسیر هنر می رفت اما دوران نوجوانی او مصادف شد با جنگ جهانی دوم و اشغال ایران، بعد هم قحطی های دهه 20 که ناخودآگاه برای پسران نوجوان چاره ای جز قوی شدن روی تشک کشتی باقی نمی گذاشت.

این هم که می گوییم تشک، از آن ایجازهای کلامی است چون به برزنت های پُرشده از براده چوب که هیچ نرمی نداشت نمی توان تشک گفت! و اتفاقا به همین دلیل کشتی گیران قدیمی از پروپای قرصی برخوردار بودند، چون می دانستند زمین خوردن و خاک شدن روی آن تشک ها مساوی است با مصدومیت و خانه نشینی!

نایب قهرمان جهان

شاید هنوز هم خیلی از بچه ها و نوجوانان ایرانی که همه بدون دیدن و بدون درک زمانه فردین او را می شناسند، ندانند که با یک قهرمان جهان در ورزش طرف هستند. در دهه 60 نام فردین از لیست قهرمانان ورزش ایران در دنیا حذف می شد و بعدها هم دیگر این قدر کشتی تغییر پیدا کرد که پیشکسوتان دور از کشتی -چه خودخواسته و چه ناخواسته- از یاد کشتی دوستان جوان رفتند.

وقتی می گوییم ناخواسته، بزرگترین مثال فردین است. او در تمام سال های پرکاری و ستاره سینما بودن، ارتباطش را با ورزش و کشتی حفظ کرد. البته آن قدر دلخور بود که بعد از چند صباحی مربی گری دیگر به سالن کشتی نرفت اما مگر می شود عشقت را فراموش کنی؟ فردین هرچه داشت از کشتی بود اما در سال های بعد انقلاب حتی تماشای کشتی هم از او دریغ شد. هنوز کسانی که در اولین میزبانی بعد انقلاب در مسابقات جهانی 1998 تهران در سالن 12هزار نفری آزادی حضور داشتند، خاطره تلخ اولین و آخرین حضور اسطوره را فراموش نکردند.

فردین که می دانست حضورش را در جمع و در اماکن عمومی بر نمی تابند، از همان روز اول مشخص شدن میزبانی در مقابل اصرارهای محمدرضا طالقانی مقاومت کرد. شب فینال که ایران عباس جدیدی، رسول خادم، عباس حاج کناری، علیرضا حیدری و علیرضا دبیر را برای کسب مدال طلای قهرمانی جهان داشت، دل فردین پرپر می زد و دیگر نتوانست مقاومت کند و به سالن آمد و می توانید حدس بزنید چه اتفاقی افتاد…

مردمی که از سراسر ایران رنج سفر به تهران را به جان می خریدند و شب را تا صبح در میدان ونک قدم می زدند به این امید که شاید فردا اسطوره خود را از نزدیک ببینند، حالا با دیدن او در یک جمع عمومی چه حالی می شدند؟ سالن منفجر شد… و ان طرف داستان هم که یک صاحب قدرت مثل همیشه از توجه بیشتر مردم به کس دیگر خوشش نیامد و آخرین تیر به قلب مرحوم فردین همان روز زده شد که به اجبار او را به درب خروج سالن هدایت کردند. پیش از آن آخرین امید او برای بازگشت به سینما هم با شرایط عجیب و غریب و بهانه های خنده دار دفن شده بود.

زندگی تکراری با رفیق قدیمی

شاید خیلی ها عین همین قصه را در مورد غلامرضا تختی شنیده باشند. او هم بعد از پایان دوران ورزشی راهی به سالن ها نداشت و اجازه مربی گری هم به او داده نمی شد اما همین خیلی ها شاید ندانند که این دو نفر مثل یک روح در دو قالب بودند. در زندگی فردین، بزرگترین تصمیم با دیدن غلامرضا تختی گرفته شد و در زندگی تختی، بزرگترین اتفاق با ندیدن فردین…

فردین وقتی در مسابقات جهانی 1954 توکیو به مدال نقره وزن پنجم رسید، با خوشحالی از روی سکو پایین آمد. خوشحال بود که توانسته بخشی از ناامیدی هم تیمی هایش را جبران کند. خوشحال بود که از اولین سفر جهانی و مهم دست خالی برنمی گردد اما خودش می گوید:

همین که به رختکن رسیدم، هنوز مدال دور گردنم بود با دیدن گریه های تختی حالم از دنیا به هم خورد

فردین و تختی از همان روز اول دو دوست صمیمی بودند. حالا دوست پرافتخارتر گریه می کرد که چرا دست خالی مانده است. البته که ناراحتی تختی فقط بابت شرمندگی پیش مردم بود و این از بزرگواری و مرام پهلوانی او بود که نمی خواست شادی را از مردم کشورش دریغ کند. اما فردین هم می دید که دیگر دوستان و همراهان تیم چقدر از زمین خوردن پهلوان خوشحالند… او همانجا در سن 24 سالگی و در حالی که عنوان جهانی گرفته بود، تصمیم به خداحافظی از کشتی گرفت و بعدها هم هرگز پشیمان نشد چرا که اعتقاد داشت وقتی با تختی چنین می کنند، تکلیف دیگران که دیگر مشخص است!

اما رفاقت او با غلامرضا تا نفس آخر ادامه داشت. آن ها که پیرامون زندگی تختی تحقیق کرده اند می دانند که فردین لااقل دو بار تختی را از خودکشی منصرف کرد. و بار سوم هم غلامرضا در فاصله خروج از خانه تا روز 17 دی چند بار به منزل فردین تلفن کرد و یک بار حضوری تا خانه او در اقدسیه رفت اما فردین دماوند بود و باغش در آن جا تلفن نداشت… تقریبا همه کسانی که این دو را و رابطه دوستانه بین آن ها را می شناختند می گویند که اگر آن روز فردین خانه بود، تختی هم هنوز زنده بود!

زندگی سینمایی

زندگی واقعی محمدعلی فردین از آن هاست که حتی همین حالا هم با وجود تمام پیچیدگی های ارتباط در دهکده جهانی می شود از روی آن فیلم و سریال ساخت. تصور کنید بچه ای در تهران فقرزده و محروم آن روزگار روی تشک های کشتی برای خود سری میان سرها پیدا می کند. کسی که در یک خانواده فرهنگی و هنری رشد کرده و نیم نگاهی هم به آن عرصه دارد اما مسیر سخت ورزش را انتخاب می کند.

همین فرد در اوج جوانی ورزش را کنار گذاشته سراغ زندگی اش می رود و سال ها بعد، روزی در حال قدم زدن در خیابان فردوسی فعلی بر اثر خستگی مقابل سینمایی می ایستد تا به بهانه تماشای فیلم، ساعتی استراحت کرده باشد. اما همین که نوبت او می شود، بلیت هم تمام می شود! او برمی گردد که برود اما کسی از پشت با نام صدایش می کند «شما آقای فردین هستید؟» آن شخص دکتر اسماعیل کوشان پدر سینمای ایران بود. او فردین را به داخل سالن دعوت کرد و هنگام خروج از سینما فردین پیشنهاد ورود به این عرصه را داشت.

و سال 1338 دومین یا سومین فیلم رنگی تاریخ سینما با نام چشمه آب حیات محصول دکتر کوشان و پارس فیلم در حالی اکران شد که نام محمدعلی فردین و ایرج قادری برای اولین بار در سینما روی پرده افتاد. دو بازیگر تازه وارد که بعدها ستاره های بزرگ سینما شدند، با هم شروع کردند…

فردین بازی

همین حالا وقتی در کوچه و خیابان اصطلاح فردین بازی را می شنویم، همه یاد یک چیز می افتیم: گذشت و فداکاری در حق دیگران. هیچ کس در هیچ کجای دنیا باور نمی کند که یک بازیگر تنها به صرف بازی روی پرده سینما -آن هم در روزگاری که نه شبکه های اجتماعی وجود داشت و نه گستردگی رسانه ها- بتواند تا این حد به صرف بازی کردن نقش، روی فرهنگ عمومی تاثیر بگذارد.

حقیقت این بود که فردین روی پرده سینما خودش را نشان می داد و در زندگی شخصی نیز همانی بود که در فیلم ها می دیدیم. او تا روز آخر حیات هر ماه خرج زندگی خیلی از عوامل سینمایی قبل از انقلاب را می داد که بعد از انقلاب بیکار، بیمار و خانه نشین بودند. آن ها که اجازه کار نداشتند اما آبرو داشتند… فردین خودش اجازه کار و کسب درآمد نداشت اما از همانی که داشت، به همه کمک می کرد. حال تصور کنید در سال های اوج شهرت و ثروت چه می کرد.

فردین بعد از گنج قارون به جایگاهی رسید که خود صاحب استودیو، تشکیلات و دم و دستگاه شد. بسیاری سینماها در کل کشور بودند که در تمام طول سال فقط فیلم فردین اکران می کردند. خود فردین تهیه کننده و کارگردان هم شده بود و خیلی راحت می توانست برای خودش فیلم بسازد و بازی کند و این سود سرشار را به جیب خود بریزد. اما فردین آمد و وارد سندیکای تهیه کنندگان شد، فقط برای این که بداند کدام تهیه کننده در فیلم های آخر ضرر کرده و در خطر ورشکستگی قرار دارد. او با خود عهد کرد و تا پایان بر سر عهدش ماند که هر سال فقط یک فیلم برای خودش کار کند و مابقی فیلم ها را فقط برای کسانی بازی می کرد که مشکل مالی داشتند و اسم فردین روی پرده می توانست زندگی آن ها را نجات دهد.

اما باز این تنها کار او نبود. کسانی که در دفترش کار می کردند خیلی از روزهای سال را سراغ دارند که صبح با یک دست لباس به محل کار می آمد و شب پالتو یا کت نداشت! در دفتر کاری که هر روز ظهر از این طرف تا آن طرف سفره می انداختند و هر کس وارد می شد، بدون سوال و جواب سر آن سفره می نشست، حتی منتقدان و سینماگرانی که علنا فردین را بعنوان سمبل فیلمفارسی مسخره کرده بودند…

جایی که هر روز چند وانت پر از یخچال و گاز و وسایل جهیزیه به مقاصد مختلف در تهران حرکت می کردند؛ جایی که در حسابداری یک میز فقط و فقط برای این وجود داشت که به دست نوشته های آقا فردین عمل کند! روزی چندین دست نوشته که فقط روی آن یک عدد نوشته می شد و حسابدار آن بخش به کسی که این نوشته را همراه داشت، بدون سوال و جواب آن پول را پرداخت می کرد.

قله انسانیت دق کرد

فردین از 1338 تا 1361 که برزخی ها اکران شد، تنها 23 سال در سینمای ایران فعال بود. عمری که برای یک هنرمند بسیار کوتاه است. تازه همه می دانند که برزخی ها سال 58 فیلمبرداری شد و به پایان رسید، یعنی فردین در واقع تنها 20 سال در سینما فعالیت کرد!
او قبلا در ورزش هم نشان داده بود که اهل ماندن به هر قیمت نیست. کسی که در 24 سالگی با داشتن مدال جهانی قید مسابقات حرفه ای را می زند!

اما همین فرد که به این راحتی قید عرصه های پر از ثروت و شهرت را می زند، در اصول انسانی و خانوادگی بسیار ثابت قدم بود و تا پایان عمر دست از منش و روش خود برنداشت. او فقط یک بار ازدواج کرد و تا پایان عمر کنار همسرش مهری خمارلو زندگی کرد.

فردین از ورزش و سینما به عنوان وسیله ای برای انسان بودن استفاده می کرد. در هر دو، تلاش او سرگرم کردن و خوشحال کردن مردم کشورش بود و آن تشییع جنازه بزرگ مردمی نشان داد که او رستگار و عاقبت به خیر شده است.

کسی که 20 سال در انزوا زندگی کرده به صرف تنها یک خبر ده ها هزار نفر را به میدان هفت تیر کشاند تا زیر تابوتش را از امجدیه بگیرند و او را تا منزل آخر همراهی کنند. تهرانی ها به یاد دارند آن روز چه قیامتی برپا بود و تا یک هفته بعد روی جلد نشریات تنها عکس سلطان قلب ها به چشم می خورد… جمعیت جوانی که فردین را نه روی تشک کشتی و نه روی پرده سینما دیده بودند اما او را می شناختند و مثل عضوی از خانواده دوست داشتند، مگر رستگاری جز این است؟

از همان زمان تا امروز خیلی حرف و حدیث ها در مورد روزهای آخر زندگی فردین و دلیل مرگ او گفته و نوشته شده است اما ترجیع بندی که همه قبولش دارند «دق دادن» فردین است! مردی که خیلی ها از اسم او استفاده و وعده بازگشتش را دادند، بدون این که بگویند اصلا چرا و به کدام جرم ممنوع الکار شده است! کسی که عاشق سینما و مردمش بود اما اجازه کار برای مردمش را نداشت.

هنوز داستان ملاقات او با وزیر ارشاد تازه وارد به یاد قدیمی ترها هست که چطور به او گفته شد «دوست قدیمی تو در همین اتاق برای بازگشت گریه کرد و زانو زد» و فردین با همان آقایی منحصر به فرد گفت: اگر هم کسی چنین کرده، اشتباه کرده! چرا باید برای حق خود زانو بزنیم؟

و حالا که 24 سال از رفتن او می گذرد، فردین هنوز زنده است. اصلا در این حال و روز مردم و سینما جایش خالی نیست تا دلش بیشتر بشکند و غصه بخورد اما هنوز فیلم هایش را می بینند و هنوز جایگاه او آرزوی بزرگ همه هنرمندان و ورزشکاران است. جایگاهی که بر خلاف ذات انسانی، تنها استثنایی است که کسی به آن حسادت نمی کند، چون همه قبول دارند که فقط آقا فردین لایق آن جایگاه بود.

251 251