تحول علمی در انرژی؛ مسیر تازه جهان به سوی آینده ای پایدار

بیست ونهم اسفند یادآور یکی از مهم ترین تحولات اقتصادی و سیاسی ایران است؛ روزی که صنعت نفت از سلطه شرکت های خارجی خارج شد و در اختیار ملت ایران قرار گرفت. تصویب قانون ملی شدن صنعت نفت در ۱۳۲۹ که با تلاش های دکتر محمد مصدق و همراهی گسترده مردم و مجلس شورای ملی صورت گرفت نقطه عطفی در تاریخ کشور به شمار می رود. این تصمیم نه تنها استقلال اقتصادی ایران را تقویت کرد بلکه زمینه ساز تحولات گسترده ای در حوزه انرژی و سیاست های نفتی شد اما امروز صنعت نفت دیگر تنها به استخراج و پالایش محدود نیست. فناوری های نوین مسیر این صنعت را تغییر داده و آن را به یک حوزه پیچیده و پیشرفته تبدیل کرده اند. پیشرفت های قابل توجهی در زمینه هایی همچون هوش مصنوعی اینترنت اشیا بلاکچین نانوفناوری رباتیک و انرژی های نوین به وجود آمده است که تأثیر چشمگیری بر بهره وری ایمنی و پایداری این صنعت گذاشته اند.

هوش مصنوعی به یکی از ابزارهای کلیدی در مدیریت و بهره برداری از میادین نفتی تبدیل شده است. تحلیل داده های زمین شناسی بهینه سازی حفاری پیش بینی تقاضای بازار و تشخیص نشت نفت از خطوط لوله از جمله کاربردهای هوش مصنوعی در این صنعت هستند. اینترنت اشیا نیز با اتصال تجهیزات و زیرساخت های نفتی امکان نظارت هوشمند بر فرآیندها را فراهم کرده و هزینه های عملیاتی را کاهش داده است.

فناوری بلاکچین نیز تحول بزرگی در شفافیت و امنیت معاملات نفتی ایجاد کرده است. با استفاده از این فناوری قراردادهای هوشمند می توانند معاملات را بدون نیاز به واسطه انجام دهند که این امر باعث کاهش فساد هزینه ها و زمان پردازش تراکنش ها می شود.

در حوزه حفاری استفاده از ربات های هوشمند و نانوفناوری باعث کاهش هزینه ها و افزایش کارایی شده است همچنی روش های نوین مانند حفاری افقی و استخراج نفت از منابع غیرمتعارف (نظیر نفت شیل) به کشورهای تولیدکننده نفت امکان داده است که منابع جدیدی را کشف و بهره برداری کنند.

با وجود این پیشرفت ها صنعت نفت ایران در مسیر بهره گیری از فناوری های نوین با چالش هایی روبه رو است. تحریم های اقتصادی کمبود سرمایه گذاری در تحقیق و توسعه و وابستگی به روش های سنتی از جمله موانعی هستند که می توانند توان رقابتی ایران را کاهش دهند. در چنین شرایطی سرمایه گذاری در فناوری های جدید گسترش همکاری های علمی و صنعتی و توسعه زیرساخت های دیجیتال می تواند راهگشای آینده ای پایدار و پیشرفته برای این صنعت باشد.

روز ملی شدن صنعت نفت صرفاً یک واقعه تاریخی نیست بلکه یادآور مسئولیت بزرگی است که بر عهده سیاست گذاران و متخصصان این حوزه قرار دارد. آینده این صنعت دیگر فقط در گرو منابع زیرزمینی نیست بلکه وابسته به نوآوری فناوری و دانش روز است. بهره گیری از تحولات دیجیتال و فناورانه می تواند ایران را در مسیر رقابت جهانی حفظ کرده و جایگاه آن را در بازارهای بین المللی تقویت کند.

ساسان صفریان دکترای مدیریت و آینده پژوهی انرژی به تیتو می گوید: نفت دیگر مانند گذشته به عنوان یک منبع استراتژیک تعیین کننده در سیاست های جهانی محسوب نمی شود. بسیاری از کشورها وابستگی خود را به این منبع کاهش داده اند و سیاست های کلان خود را به سمت انرژی های تجدیدپذیر سوق داده اند. نمونه بارز این تغییر سیاست های اتحادیه اروپا در قبال انرژی روسیه است. با وجود قطع صادرات گاز روسیه به اروپا بحران جدی ای رخ نداد چراکه کشورها از قبل روی کاهش وابستگی به سوخت های فسیلی کار کرده بودند. در این راستا کشورهای حاشیه خلیج فارس از جمله عربستان سعودی و امارات متحده عربی به خوبی درک کرده اند که در آینده نفت دیگر یک برگ برنده انحصاری نخواهد بود. به همین دلیل سرمایه گذاری های کلانی در حوزه انرژی های تجدیدپذیر انجام داده اند تا همچنان جایگاه خود را در بازار انرژی جهانی حفظ کنند. متأسفانه ایران از این روند عقب مانده و همچنان وابستگی بالایی به درآمدهای نفتی دارد بدون آنکه یک برنامه استراتژیک منسجم برای توسعه انرژی های نو داشته باشد.

وی با بیان اینکه ایران از پتانسیل فوق العاده ای در زمینه تولید برق از منابع تجدیدپذیر برخوردار است می افزاید: با بیش از ۳۰۰ روز آفتابی در سال و ظرفیت عظیم باد در برخی مناطق این کشور می توانست یکی از پیشگامان تولید انرژی خورشیدی و بادی در منطقه باشد اما در عمل میزان سرمایه گذاری دولت در این حوزه بسیار محدود بوده و سیاست های اجرایی نیز ضعیف و ناکارآمد بوده اند.

دکترای مدیریت و آینده پژوهی انرژی ادامه می دهد: مشکلات کلیدی در این حوزه عبارتند از تخصیص ندادن بودجه کافی برای توسعه نیروگاه های خورشیدی و بادی موانع اداری و حمایت نکردن از سرمایه گذاران خصوصی مقاومت نهادهای دولتی به ویژه شرکت های برق منطقه ای در برابر تغییرات ضعف قوانین و نبود یک سیاست جامع و الزام آور برای توسعه انرژی های پاک. در حالی که بسیاری از کشورها از جمله همسایگان ایران با ارائه مشوق های مالی و وام های حمایتی مردم را به استفاده از انرژی های تجدیدپذیر ترغیب کرده اند در ایران نه تنها چنین مشوق هایی وجود ندارد بلکه بسیاری از پروژه های مربوط به این حوزه با موانع بوروکراتیک مواجه می شوند.

صفریان اظهار می کند: یکی دیگر از مشکلات اساسی ناکارآمدی صنعت نفت ایران و فرسودگی تجهیزات و فناوری های مورداستفاده در صنایع بالادستی و پایین دستی است. درحالی که کشورهای پیشرفته حتی در بخش های سنتی صنعت نفت به سمت استفاده از تکنولوژی های نوین و بازیافت انرژی حرکت کرده اند ایران همچنان بخش قابل توجهی از منابع خود را هدر می دهد. نمونه بارز این مشکل سوزاندن حجم بالایی از گازهای همراه نفت است که می توانستند به محصولات ارزشمندی تبدیل شوند. در این بخش نیز نیاز به یک سیاست گذاری جامع و سرمایه گذاری در فناوری های نوین وجود دارد تا از این منابع ارزشمند به صورت بهینه استفاده شود.

وی ادامه می دهد: هوش مصنوعی به سرعت در حال نفوذ به تمامی حوزه های صنعتی از جمله انرژی و نفت است. کشورهای پیشرفته از این فناوری برای بهینه سازی استخراج پالایش و توزیع انرژی استفاده می کنند. بااین حال هنوز هیچ کشور تولیدکننده بزرگ نفت مانند عربستان روسیه یا کویت به صورت گسترده و ساختاریافته از هوش مصنوعی در این صنعت استفاده نکرده است. در ایران نیز هنوز زیرساخت های لازم برای بهره گیری از هوش مصنوعی در صنعت نفت وجود ندارد. این فناوری می تواند در بخش هایی مانند مدیریت هوشمند مخازن بهینه سازی فرایندهای پالایشگاهی و پیش بینی تقاضا و عرضه انرژی مؤثر باشد اما تا زمانی که یک سیاست گذاری منسجم در این زمینه تدوین نشود استفاده گسترده از آن ممکن نخواهد بود.

دکترای مدیریت و آینده پژوهی انرژی می افزاید: یکی از مهم ترین مشکلات در حوزه انرژی ایران نبود یک استراتژی ملی و یکپارچه است. هر یک از نهادهای دولتی مرتبط از وزارت نیرو گرفته تا وزارت نفت و سازمان های مرتبط با انرژی های تجدیدپذیر به صورت مستقل و ناهماهنگ عمل می کنند. درحالی که بسیاری از کشورهای منطقه برای هماهنگی بهتر حتی وزارتخانه هایی اختصاصی برای انرژی های نو یا هوش مصنوعی تأسیس کرده اند در ایران همچنان سیاست گذاری ها به صورت سنتی و جزیره ای انجام می شود.

صفریان با بیان اینکه ایران باید به جای تکیه بر درآمدهای نفتی از این منابع برای سرمایه گذاری در صنایع دیگر به ویژه انرژی های تجدیدپذیر استفاده کند می گوید: نیاز به نوسازی فناوری ها جلوگیری از هدررفت منابع و استفاده از روش های نوین استخراج و پالایش وجود دارد. دولت باید سرمایه گذاری های کلانی در این بخش انجام داده و با ارائه مشوق های مالی مشارکت بخش خصوصی را افزایش دهد. ایجاد یک وزارتخانه مستقل برای انرژی های تجدیدپذیر یا تدوین یک قانون جامع برای هماهنگی میان نهادهای مختلف ضروری است. باید زیرساخت های لازم برای بهره گیری از هوش مصنوعی در مدیریت و بهینه سازی صنایع نفت و انرژی فراهم شود.

وی در پایان اظهار می کند: اگر این اقدامات به صورت جدی و با برنامه ریزی مدون انجام نشود ایران نه تنها از رقابت جهانی عقب خواهد ماند بلکه در آینده ای نه چندان دور با بحران های شدید انرژی کاهش درآمدهای ارزی و افزایش مشکلات اقتصادی مواجه خواهد شد.

به گزارش تیتو ایران در شرایط کنونی با چالش های زیادی در حوزه انرژی روبه روست. در حالی که جهان به سمت استفاده از انرژی های تجدیدپذیر و فناوری های نوین پیش می رود ایران هنوز وابستگی زیادی به منابع سنتی نفت و گاز دارد. برای تضمین آینده ای پایدار ضروری است که کشور به سرعت به سمت سرمایه گذاری در فناوری های نو و انرژی های پاک حرکت کند و از پتانسیل های عظیم خود در این حوزه بهره برداری بهینه انجام دهد. بدون تغییر در رویکردها و اتخاذ استراتژی های علمی و نوآورانه ایران در رقابت جهانی عقب خواهد ماند.

پایان خبر تیتو