صدور چک بلامحل قابل گذشت

بله، جرم صدور چک بلامحل، بر خلاف تصور خیلی ها، از جرایم قابل گذشت است و این یعنی اگر شاکی پرونده رضایت بدهد، فرآیند کیفری می تواند متوقف شود. این موضوع برای هم صادرکننده چک و هم دارنده آن اهمیت زیادی دارد و می تواند سرنوشت پرونده را کاملاً تغییر دهد.

همه ما توی زندگی روزمره با چک سروکار داریم؛ از خرید و فروش های کوچک گرفته تا معاملات بزرگ. چک، انگار یک جور قول و قرار کتبی بین آدم هاست که پای یک بانک هم وسط میاد. اما وای از روزی که این قول و قرار عملی نشه و چک برگشت بخوره! اون موقع است که می گیم یه چک بلامحل داریم. شاید فکر کنید وقتی چک برگشت می خوره، کار صادرکننده تمومه و حتماً باید مجازات بشه، اما قضیه همیشه اینطور نیست. توی دنیای حقوقی ما، برای بعضی از جرایم، به خصوص اونایی که بیشتر جنبه شخصی دارن، یه راهی به اسم گذشت شاکی وجود داره. جرم صدور چک بلامحل هم یکی از همین هاست. این یعنی دارنده چک می تونه از شکایت کیفری خودش بگذره و این گذشت، تاثیرات مهمی روی سرنوشت پرونده صادرکننده چک داره. اینجا با هم دقیق و حسابی گپ می زنیم درباره اینکه این گذشت چیه، کی و چطور اتفاق می افته و اصلاً چه عواقبی برای هر دو طرف داره. این راهنما بهتون کمک می کنه تا با آگاهی کامل، بهترین تصمیم رو برای پرونده چک بلامحل بگیرید.

مفهوم چک بلامحل و جنبه کیفری آن (برای درک بهتر)

بیایید از اول شروع کنیم و ببینیم اصلاً این چک بلامحل که این همه در موردش حرف می زنیم، یعنی چی؟ توی ساده ترین حالت، وقتی یه چک صادر میشه، یعنی صاحب حساب به بانک دستور داده که فلان مبلغ رو به دارنده چک پرداخت کنه. حالا اگه هر اتفاقی بیفته که بانک نتونه اون مبلغ رو پرداخت کنه، مثلاً پول تو حساب نباشه، یا کافی نباشه، یا حتی امضا جور درنیاد، اون چک میشه بلامحل. اینجاست که پای جنبه کیفری قضیه باز میشه و صادرکننده ممکنه تحت پیگرد قانونی قرار بگیره.

تفاوت کلیدی بین چک حقوقی و چک کیفری

اینجا یه نکته خیلی مهم وجود داره که باید حسابی حواسمون بهش باشه: فرق بین چک حقوقی و چک کیفری. شاید فکر کنید هر چک برگشتی، یعنی یه پرونده کیفری. اما اینطور نیست! همه چک های برگشتی، قابلیت پیگیری کیفری رو ندارن.

• چک حقوقی: این نوع چک ها فقط از نظر حقوقی قابل پیگیری هستن. یعنی شما می تونید برید دادگاه و مطالبه پولتون رو بکنید، اما صادرکننده دیگه زندان نمیره یا سابقه کیفری براش ثبت نمیشه. معمولاً چک هایی که شرایط خاصی مثل تاریخ آینده، تضمین، یا سفید امضا دارن، جنبه کیفری خودشون رو از دست میدن.
• چک کیفری: این همون چکیه که اگه برگشت بخوره، علاوه بر اینکه می تونید پولتون رو مطالبه کنید، صادرکننده ممکنه به زندان هم بیفته و سابقه کیفری هم براش ثبت بشه. این چک ها شرایط خاصی دارن و باید عندالمطالبه و بدون قید و شرط صادر شده باشن. قانون گذار توی ایران برای این نوع چک ها اهمیت ویژه ای قائل شده تا اعتبار مبادلات مالی حفظ بشه.

پس تا اینجا فهمیدیم که نه هر چک برگشتی کیفریه و نه هر چک کیفری ای حتماً به مجازات منجر میشه، مخصوصاً اگه بحث گذشت شاکی در پرونده چک بلامحل پیش بیاد.

شرایط تحقق جرم صدور چک بلامحل

حالا که تفاوت حقوقی و کیفری رو فهمیدیم، بیایید ببینیم اصلاً چه اتفاقاتی باید بیفته تا یک چک، جنبه کیفری پیدا کنه و صادرکننده اش متهم به جرم صدور چک بلامحل بشه. این ها همون چیزهایی هستن که اگه رعایت نشن، کار صادرکننده رو حسابی گره می زنن:

1. نبود یا کسری موجودی در تاریخ مندرج در چک: این رایج ترین دلیل برگشت خوردن چکه. طرف چک میده، اما وقتی میری بانک، پول به اندازه کافی تو حسابش نیست. خیلی ساده و واضحه، نه؟
2. برداشتن کل یا بخشی از وجه پس از صدور چک: شاید صادرکننده وقتی چک رو داده، پول تو حسابش بوده، اما زرنگی کرده و قبل از اینکه شما به بانک برسید، پول رو از حسابش کشیده! اینم جرمه.
3. دستور عدم پرداخت وجه چک به صورت غیرقانونی: بعضی وقت ها صادرکننده به بانک میگه چک رو پرداخت نکنه. اگه این دستور غیرقانونی باشه (یعنی مثلاً چک گم نشده باشه یا سرقت نشده باشه)، بازم جرم صدور چک بلامحل اتفاق افتاده. قانون فقط در موارد خاصی به شما اجازه میده دستور عدم پرداخت بدید که بعداً مفصل بهش می پردازیم.
4. نقص در تنظیم چک (قلم خوردگی، عدم تطابق امضا، اختلاف در مندرجات): یه وقتایی هم هست که چک رو اشتباه می نویسن؛ مثلاً قلم خوردگی داره، یا امضای روی چک با امضای اصلی صاحب حساب مطابقت نداره، یا مبلغ به حروف و عدد یکسان نیست. بانک هم که خب وظیفه اش اینه که دقت کنه و به همچین چک هایی پول نمیده.
5. صدور چک از حساب مسدود: بدترین حالت اینه که کسی عمداً از حسابی که می دونه بسته ست، چک صادر کنه. اینجا دیگه قضیه خیلی جدی تره و معمولاً سنگین ترین مجازات رو برای صادرکننده به همراه داره.

یادتون باشه، اگه هر کدوم از این موارد اتفاق بیفته، پای شما به عنوان دارنده چک برای شکایت کیفری بازه، مگر اینکه خودتون نخواهید یا شرایط خاصی پیش بیاد که در ادامه در موردش حرف می زنیم.

مهلت شکایت کیفری چک بلامحل

یکی از مهم ترین چیزهایی که هم صادرکننده و هم دارنده چک باید حسابی بهش توجه کنن، بحث مهلته. توی دنیای حقوق، زمان بندی خیلی مهمه و اگه ازش غافل بشی، ممکنه حقت از بین بره. برای شکایت کیفری چک بلامحل هم همینطوره:

1. شش ماه از تاریخ صدور گواهی عدم پرداخت: وقتی چک رو به بانک می برید و بانک بهتون میگه پول تو حساب نیست، یه گواهی عدم پرداخت بهتون میده (همون برگه برگشتی خودمون). از تاریخ صدور این گواهی، فقط شش ماه فرصت دارید که برید دادسرا و شکایت کیفری ثبت کنید.
2. شش ماه از تاریخ انقضای مهلت تقدیم چک به بانک: خود قانون میگه شما باید نهایتاً ظرف شش ماه از تاریخ صدور چک، اون رو به بانک ببرید تا اگه مشکل داشت، گواهی عدم پرداخت بگیرید. پس از انقضای این مهلت ۶ ماهه (از تاریخ صدور چک) شما دوباره ۶ ماه فرصت دارید که شکایت کیفری کنید. یعنی اگه مثلاً چک امروز صادر شده و شما تا ۶ ماه آینده نبردید بانک و از اون روز به بعد شکایت کردید، دیگه جنبه کیفری نداره.

اگه خدای نکرده از این مهلت ها بگذره، دیگه نمیتونید شکایت کیفری کنید و چک شما تبدیل میشه به یک چک حقوقی که فقط از طریق دادگاه حقوقی میتونید پولتون رو مطالبه کنید. پس حواستون باشه که فرصت ها رو از دست ندید.

جرم صدور چک بلامحل: چرا قابل گذشت است؟

همونطور که اول مقاله هم گفتیم، خبر خوب برای خیلی ها اینه که جرم صدور چک بلامحل قابل گذشته. این یعنی چی؟ یعنی برعکس بعضی از جرایم که حتی با رضایت شاکی هم پرونده متوقف نمیشه و دولت از جنبه عمومی جرم اون رو پیگیری می کنه (مثل قتل یا سرقت مسلحانه)، تو پرونده چک بلامحل، اگه شاکی راضی بشه و بگه من گذشت می کنم، فرآیند کیفری می تونه متوقف بشه. این خودش یه فرصت بزرگه برای صادرکننده ها و البته یه ابزار مهم برای دارنده ها.

مبانی قانونی قابلیت گذشت

اینکه میگیم جرم صدور چک بلامحل قابل گذشته، حرف بیراهی نیست و قانون هم بهش صراحت داره:

• صراحت ماده ۱۱ قانون صدور چک: توی این ماده قانونی به وضوح گفته شده که صدور چک بلامحل… جزء جرائم قابل گذشت می باشند. یعنی قانون گذار خودش این رو تعیین کرده و جای بحثی باقی نذاشته.
• مفهوم کلی جرایم قابل گذشت در قانون مجازات اسلامی: توی قانون مجازات اسلامی ما، یه سری جرایم رو به عنوان قابل گذشت دسته بندی کردن. این یعنی تعقیب و محاکمه این جرایم، منوط به شکایت شاکی خصوصی و ادامه پیگیری اونه. جرم چک بلامحل هم دقیقاً توی همین دسته قرار میگیره چون بیشتر جنبه خصوصی داره تا عمومی.

پس وقتی میگیم قابل گذشت، منظورمون یه اصطلاح حقوقی و قانونیه که کاملاً تو سیستم قضایی ما به رسمیت شناخته شده.

مفهوم جرم قابل گذشت در عمل

حالا این قابل گذشت بودن عملاً یعنی چی؟ یعنی از لحظه ای که یه چک بلامحل برگشت می خوره و شرایط کیفری رو پیدا می کنه، اگر دارنده چک شکایت کیفری نکنه، یا اگر هم شکایت کرد و بعداً پشیمون شد و گذشت کرد، فرآیند پیگیری کیفری متوقف میشه. این توقف می تونه در مراحل مختلف پرونده اتفاق بیفته و تاثیرات متفاوتی هم داشته باشه:

• اگه شاکی اصلاً شکایت نکنه، پرونده کیفری ای تشکیل نمیشه.
• اگه شاکی شکایت کنه ولی تو مرحله دادسرا گذشت کنه، پرونده دیگه به دادگاه نمیره.
• اگه پرونده به دادگاه هم رفت و حتی حکم هم صادر شد، اما هنوز اجرا نشده باشه، گذشت شاکی جلوی اجرای حکم رو می گیره.

این نشون میده که چقدر رضایت دارنده چک تو این پرونده مهمه و می تونه همه چیز رو عوض کنه. دلیل اینکه این جرم جنبه خصوصی قوی تری داره اینه که بیشتر از اینکه به نظم عمومی جامعه ضربه بزنه، به حق یک شخص خاص (دارنده چک) آسیب رسونده. البته خب از نظر اقتصادی، بی اعتباری چک به کل جامعه ضربه می زنه، اما قانون این فرصت رو برای توافق و صلح بین طرفین فراهم کرده.

چه کسی دارنده است که می تواند گذشت کند؟

اینجا یه پیچیدگی کوچولو داریم که حواسمون باید بهش باشه. وقتی صحبت از دارنده چک می کنیم که حق شکایت کیفری و گذشت رو داره، منظور قانون گذار از این دارنده، هر کسی نیست که در حال حاضر چک رو تو دستش داره. قانون برای این موضوع، یه تعریف مشخص داره:

تعریف دارنده چک از منظر قانون کیفری:

اولین کسی که چک را به بانک ارائه کرده و گواهی عدم پرداخت را گرفته، تنها کسی است که حق شکایت کیفری دارد و می تواند از این حق گذشت کند، مگر در موارد استثنایی مانند انتقال قهری (ارث).

یعنی چی؟ فرض کنید آقای الف یه چک به آقای ب میده. آقای ب میره بانک و چک برگشت می خوره و گواهی عدم پرداخت رو می گیره. حالا آقای ب میشه دارنده از نظر کیفری. اگر آقای ب این چک رو به آقای ج بده، آقای ج دیگه نمیتونه شکایت کیفری کنه، مگر اینکه انتقال چک بهش، به صورت قهری باشه؛ یعنی چی؟ یعنی مثلاً آقای ب فوت کنه و آقای ج (که وارثشه) وارث این چک بشه. در این صورت، آقای ج هم میتونه شکایت کیفری کنه و هم گذشت. اما اگه انتقال به صورت عادی (مثلاً فروش یا واگذاری) باشه، انتقال گیرندگان بعدی فقط میتونن از طریق حقوقی پولشون رو مطالبه کنن، نه کیفری. پس اگر شما دارنده چک هستید و قصد دارید از جنبه کیفری شکایت کنید یا گذشت کنید، حواستون باشه که باید اولین دارنده باشید که چک رو به بانک برده و برگشتی گرفته.

آثار و پیامدهای حقوقی و کیفری گذشت شاکی در پرونده چک بلامحل

گذشت شاکی، مثل یه کلید جادویی می مونه که می تونه درهای بسته پرونده کیفری چک بلامحل رو باز کنه. اما این کلید، قلق خودش رو داره و اینکه کی و کجا ازش استفاده بشه، نتایج متفاوتی داره. بیایید دقیق تر ببینیم چه اتفاقاتی میفته وقتی دارنده چک، رضایت میده.

گذشت قبل از صدور حکم قطعی

این بهترین سناریو برای صادرکننده چکه. وقتی که شاکی (دارنده چک) قبل از اینکه دادگاه حکم نهایی و قطعی خودش رو صادر کنه، از شکایتش بگذره، اتفاقات خیلی خوبی می افته:

• صدور قرار موقوفی تعقیب توسط دادسرا یا دادگاه: وقتی شاکی رضایت میده، مرجع قضایی (چه دادسرا و چه دادگاه، بسته به مرحله پرونده) یه قرار صادر می کنه به اسم قرار موقوفی تعقیب. معنی این قرار چیه؟ یعنی دیگه هیچ پیگیری کیفری ای برای این جرم انجام نمیشه. پرونده بسته میشه و همه چیز تموم میشه.
• توقف کامل فرآیند کیفری: با صدور این قرار، دیگه نیازی نیست صادرکننده تو مراحل مختلف دادسرا و دادگاه رفت و آمد کنه. هیچ حکم محکومیتی هم صادر نمیشه.
• عدم ثبت سابقه کیفری در این مرحله: یکی از مهم ترین مزایای گذشت در این مرحله اینه که هیچ سابقه کیفری ای برای صادرکننده چک ثبت نمیشه. این موضوع برای آینده شغلی و اجتماعی فرد خیلی مهمه، چون سابقه کیفری می تونه محدودیت های زیادی ایجاد کنه.

پس اگه می تونید همین اول کار با شاکی به توافق برسید، بهترین راه همینه.

گذشت پس از صدور حکم قطعی

گاهی اوقات، کار به اینجاها کشیده میشه که دادگاه حکم نهایی رو صادر می کنه و مثلاً صادرکننده چک به زندان یا ممنوعیت از دسته چک محکوم میشه. تو این حالت هم هنوز فرصت برای گذشت شاکی هست، اما تاثیراتش یه کم متفاوته:

• صدور قرار موقوفی اجرا توسط قاضی اجرای احکام کیفری: اگه حکم قطعی صادر شده باشه و شاکی بعد از اون رضایت بده، قاضی اجرای احکام کیفری یه قرار دیگه صادر می کنه به اسم قرار موقوفی اجرا. این یعنی چی؟ یعنی اگه مثلاً صادرکننده محکوم به حبس شده بود، دیگه نیازی نیست به زندان بره یا اگه ممنوعیت از دسته چک براش در نظر گرفته شده بود، اون ممنوعیت هم لغو میشه.
• توقف اجرای مجازات: عملاً اجرای اون مجازاتی که دادگاه تعیین کرده بود، متوقف میشه و فرد دیگه اون مجازات رو تحمل نمیکنه.
• آیا سابقه کیفری پاک می شود؟ اینجاست که تفاوت اصلی با گذشت قبل از حکم قطعی مشخص میشه. وقتی حکم قطعی صادر میشه، حتی اگه با گذشت شاکی اجرای اون متوقف بشه، سابقه کیفری اون جرم در سیستم قضایی ثبت میشه. این سابقه ممکنه در آینده برای فرد مشکلاتی ایجاد کنه، هرچند که مجازات اصلی رو تحمل نکرده. البته، بحث رفع سوء اثر برای چک های برگشتی هست که یه مقوله جداست و می تونه در آینده برای فرد کمک کننده باشه، اما از نظر حقوقی، سابقه محکومیت ثبت شده است.

تفاوت گذشت شاکی با پرداخت وجه چک و خسارات

شاید این سوال براتون پیش بیاد که خب، اگه پول چک رو بدیم، بازم نیازی به گذشت شاکی هست؟ جواب اینه که هر دو می تونن به توقف فرآیند کیفری منجر بشن، اما از دو مسیر متفاوت:

• گذشت شاکی: یعنی دارنده چک می پذیره که از حق خودش بگذره، حتی اگه پول رو کامل نگرفته باشه. این رضایت می تونه به صورت رایگان باشه یا در ازای دریافت بخشی از طلب یا حتی یه توافق دیگه.
• پرداخت وجه چک و خسارات: یعنی صادرکننده چک تمام مبلغ چک رو به همراه خسارت تأخیر تأدیه (جریمه دیرکرد) و سایر هزینه های قانونی به دارنده چک پرداخت می کنه. در این حالت، چون دارنده به حقش رسیده، دیگه دلیلی برای ادامه شکایت کیفری وجود نداره و پرونده بسته میشه.

در واقع، پرداخت کامل وجه و خسارات، خودش نوعی گذشت عملی محسوب میشه. خیلی وقت ها هم دارنده چک تا زمانی که پولش رو نگرفته، گذشت نمی کنه. پس پرداخت وجه و خسارات در عمل، اولویت داره و یه راهکار اصلی برای حل و فصل پرونده محسوب میشه.

آیا گذشت شاکی، مانع مطالبه وجه چک در دادگاه حقوقی می شود؟ (خیر)

این یه نکته خیلی حیاتیه که خیلی ها اشتباه فکر می کنن. اینکه شما از شکایت کیفری تون گذشت می کنید، به این معنی نیست که دیگه نمیتونید پول چک رو بگیرید! نه به هیچ وجه!

گذشت از شکایت کیفری در پرونده چک بلامحل، به هیچ عنوان مانع از مطالبه وجه چک و خسارات مربوطه در دادگاه حقوقی نیست.

پرونده کیفری و پرونده حقوقی، دو مسیر کاملاً جدا هستن. پرونده کیفری درباره مجازات صادرکننده به خاطر جرمی که انجام داده (صدور چک بلامحل) هست، اما پرونده حقوقی درباره طلبی که دارنده چک از صادرکننده داره. پس شما می تونید همزمان یا حتی بعد از گذشت کیفری، یه دادخواست حقوقی برای مطالبه پول چک و خسارتش به دادگاه ارائه بدید. این یعنی رضایت شاکی فقط جنبه کیفری قضیه رو از بین می بره، نه اصل طلب شما رو.

نحوه و شرایط رسمی شدن گذشت شاکی

خب، تا اینجا فهمیدیم که گذشت شاکی چقدر می تونه تو پرونده چک بلامحل مهم باشه. اما اینکه فقط تو دلت بگی من گذشت کردم فایده ای نداره! این گذشت باید به صورت رسمی و قانونی ثبت بشه تا اثرگذار باشه. بیایید ببینیم چطور باید این کار رو انجام داد.

مراحل ثبت گذشت در مراجع قضایی

برای اینکه گذشت شما جنبه قانونی پیدا کنه و دادگاه یا دادسرا اون رو بپذیرن، باید این مراحل رو طی کنید:

1. حضور شاکی یا وکیل وی در دادسرا یا دادگاه رسیدگی کننده: اولین قدم اینه که خود شاکی (دارنده چک) یا وکیل قانونی اش به مرجعی که داره به پرونده رسیدگی می کنه (چه دادسرا باشه چه دادگاه)، مراجعه کنه.
2. تنظیم و امضای لایحه یا صورتجلسه گذشت: اونجا باید یه گذشت نامه رسمی تنظیم بشه. این گذشت نامه می تونه به صورت یه لایحه باشه که از قبل آماده شده، یا اینکه توی همون مرجع قضایی در قالب یه صورتجلسه، رضایت شاکی ثبت و امضا بشه.
3. نکات مهم در متن گذشت نامه: خیلی مهمه که توی متن گذشت نامه، چند تا نکته کلیدی به وضوح قید بشه:
   • گذشت قطعی و بی قید و شرط است: حتماً باید قید بشه که این گذشت، بدون هیچ شرط و شروطی و به صورت قطعی انجام شده. اگه گذشت رو مشروط یا معلق به چیزی بکنید، ممکنه اعتبار قانونی پیدا نکنه یا به مشکل بخوره.
   • اشاره به مشخصات کامل پرونده: شماره پرونده، مشخصات صادرکننده و دارنده چک، مبلغ چک و تاریخ برگشتی باید دقیقاً تو گذشت نامه ذکر بشه تا هیچ ابهامی باقی نمونه.
   • اذعان به دریافت یا عدم دریافت وجه: اگه وجه چک رو دریافت کردید، می تونید قید کنید که وجه رو دریافت کردید و به همین دلیل گذشت می کنید. اگه بدون دریافت وجه قصد گذشت دارید، این موضوع هم باید به صراحت ذکر بشه.

بعد از این مراحل، مرجع قضایی طبق قانون، قرار موقوفی تعقیب یا اجرا رو صادر می کنه و پرونده کیفری بسته میشه.

امکان گذشت مشروط یا معلق

همونطور که بالا اشاره شد، گذشت باید قطعی و بی قید و شرط باشه. توی پرونده های کیفری، معمولاً گذشت های مشروط یا معلق (یعنی گذشتی که مشروط به انجام یه کاری در آینده باشه) پذیرفته نمیشن یا حداقل با ریسک زیادی همراه هستن. چرا؟ چون سیستم قضایی به دنبال قطعیت و سادگیه. اگه قرار باشه یه گذشت مشروط ثبت بشه، بعداً ممکنه هزار تا مشکل و تفسیر پیش بیاد که آیا اون شرط محقق شده یا نه. پس بهترین و امن ترین راه، گذشت کامل و بی قید و شرطه. البته این موضوع به معنی این نیست که صادرکننده و دارنده نمی تونن با هم توافقاتی داشته باشن، بلکه این توافقات باید قبل از ثبت رسمی گذشت انجام بشن و نتیجه نهایی اونها، یه گذشت بی قید و شرط باشه.

آیا صلح نامه عادی کافی است؟

گاهی اوقات طرفین فکر می کنن اگه یه صلح نامه عادی بین خودشون امضا کنن، قضیه تمومه. این درسته که صلح نامه عادی بین طرفین معتبره، اما برای اینکه از نظر کیفری اثرگذار باشه و پرونده رو تو دادسرا یا دادگاه ببنده، کافی نیست. حتماً باید این گذشت به صورت رسمی تو مرجع قضایی ثبت و تایید بشه. چرا؟ چون قاضی و سیستم قضایی برای اینکه بتونن دستور توقف تعقیب یا اجرای حکم رو صادر کنن، نیاز به یک سند رسمی و قابل استناد از خودشون یا دفتر اسناد رسمی دارن. پس اگه یه صلح نامه عادی هم امضا کردید، حتماً بعدش برید دادسرا یا دادگاه و اونجا هم گذشتتون رو ثبت کنید تا خیالتون راحت باشه که جنبه کیفری چک بلامحل از بین رفته.

موارد سقوط جنبه کیفری چک (مواردی که از ابتدا جرم نیستند یا تعقیب کیفری ندارند)

حالا رسیدیم به یه بخش خیلی مهم دیگه که برای صادرکننده ها حکم طلا رو داره. گاهی اوقات، چک برگشت می خوره، اما از همون اول جنبه کیفری نداره! یعنی هر چقدر هم شاکی تلاش کنه، نمیتونه صادرکننده رو از جنبه کیفری تعقیب کنه. این موارد طبق قانون، از همون ابتدا از شمول جرایم چک بلامحل خارج هستن. بیایید با هم ببینیم این موارد چیا هستن:

چک های سفید امضا

چک سفید امضا یعنی چی؟ یعنی شما فقط چک رو امضا می کنید و بقیه جاهاش رو (مثل مبلغ، تاریخ، گیرنده) خالی می ذارید. معمولاً این کار برای تضمین انجام یه معامله یا بدهی انجام میشه و طرف مقابل بعداً خودش اون رو پر می کنه. قانون میگه اگه چکی به صورت سفید امضا داده شده باشه، دارنده اون نمیتونه از جنبه کیفری بابتش شکایت کنه. چرا؟ چون در واقع صادرکننده به دارنده وکالت داده که خودش چک رو پر کنه و اگه مشکلی پیش اومد، خود دارنده هم مقصره.

البته باید توجه داشت که اثبات سفید امضا بودن چک بر عهده صادرکننده ست و باید با مدارک محکمه پسند این موضوع رو ثابت کنه.

چک های تضمینی یا مشروط (وصول منوط به تحقق شرطی)

بعضی وقت ها چک رو بابت تضمین یه کار یا انجام یه شرط خاص صادر می کنن. مثلاً مینویسن این چک بابت تضمین اجاره بهای فلان ملک است یا وصول این چک منوط به تحویل کالا تا تاریخ فلان است. اگه چنین چیزی تو متن چک یا تو قرارداد اصلی که چک بابت اون صادر شده، قید شده باشه، اون چک جنبه کیفری نداره. یعنی دارنده نمیتونه از طریق کیفری پیگیری کنه. اهمیت درج عبارت بابت تضمین یا مشروط به در متن چک یا قرارداد اصلی اینجاست که سرنوشت کیفری چک رو عوض می کنه.

نکته مهم: بانک به این شرط ها تو متن چک توجهی نمیکنه و اگه پول تو حساب باشه، پرداخت می کنه. این شرط ها فقط تو دادگاه های حقوقی و کیفری معتبر هستن.

چک های بدون تاریخ یا وعده دار (پس تاریخی)

قانون گذار چک رو به عنوان یک ابزار پرداخت فوری و عندالمطالبه می شناسه. یعنی چک باید همون تاریخی که صادر شده، قابلیت نقد شدن داشته باشه. حالا اگه چکی:

• بدون تاریخ باشه: یعنی اصلاً تاریخی برای وصول توش قید نشده باشه.
• وعده دار (پس تاریخی) باشه: یعنی چک رو امروز صادر می کنن ولی تاریخی که روش می نویسن، برای آینده ست. مثلاً امروز ۲۰ فروردینه، ولی روی چک می نویسن ۲۰ خرداد.

در هر دو صورت، این چک ها جنبه کیفری ندارن. دلیلش اینه که ماهیت فوری بودن چک از بین میره. اثبات وعده دار بودن چک هم باز بر عهده صادرکننده ست و باید با دلایل محکم این رو به دادگاه ثابت کنه.

بعضی از صادرکننده های زرنگ و حرفه ای برای فرار از جنبه کیفری، راه های مختلفی برای اثبات وعده دار بودن چک دارن. مثلاً ممکنه چند تا چک با تاریخ های مختلف به یک نفر داده باشن که همه اشون تو یک تاریخ امضا شده باشن. یا مثلاً اظهارنامه بفرستن که تاریخش قبل از تاریخ روی چکه.

چک های صادر شده بابت معاملات نامشروع یا بهره ربوی (تبصره ماده 7 قانون صدور چک)

این مورد رو هم باید حسابی حواستون باشه. اگه یه چک بابت یه معامله ای صادر شده باشه که از نظر قانون نامشروع باشه (مثلاً خرید و فروش مواد مخدر یا قمار) یا بابت بهره ربوی (سودهای غیرقانونی) باشه، اون چک جنبه کیفری نداره. تبصره ماده ۷ قانون صدور چک به صراحت این موضوع رو بیان می کنه. دلیلش هم واضحه: قانون خودش اجازه نمیده برای جرم، از ابزار قانونی استفاده بشه. البته اثبات این موضوع هم بر عهده صادرکننده ست.

بار اثبات موارد فوق بر عهده صادرکننده چک است

یه نکته کلیدی و خیلی مهم تو همه این موارد اینه که بار اثبات این ادعاها بر عهده صادرکننده چکه. یعنی اگه شما به عنوان صادرکننده چک ادعا می کنید که چک سفید امضا بوده، یا تضمینی بوده، یا وعده دار بوده، یا بابت معامله نامشروع صادر شده، این شمایید که باید با مدارک و شواهد محکمه پسند این موضوع رو تو دادگاه ثابت کنید. صرف ادعا کافی نیست. قاضی به سادگی حرف شما رو قبول نمیکنه و نیاز به دلیل و مدرک داره.

نتیجه گیری

خب، تا اینجا با هم گشتی زدیم تو دنیای پیچیده اما کاربردی چک بلامحل و جنبه های کیفری و حقوقی اون، با تمرکز ویژه روی قابلیت گذشت این جرم. فهمیدیم که چقدر مهمه هم صادرکننده و هم دارنده چک از ریز و درشت قوانین باخبر باشن تا بتونن بهترین تصمیم رو تو مواقع حساس بگیرن. جرم صدور چک بلامحل واقعاً یه شمشیر دولبه ست؛ از یه طرف، ابزاری قدرتمند برای اعتبار بخشیدن به معاملات و از طرف دیگه، دردسری بزرگ برای صادرکننده اگه از قواعدش سرپیچی کنه.

اما خبر خوب اینه که قانون ما، با در نظر گرفتن قابل گذشت بودن این جرم، یه راه نجات و فرصت دوباره برای توافق و مصالحه بین طرفین ایجاد کرده. چه قبل از صدور حکم قطعی که منجر به موقوفی تعقیب و عدم ثبت سابقه کیفری میشه، و چه بعد از اون که جلوی اجرای مجازات رو می گیره. همچنین، دونستن مواردی که اساساً جنبه کیفری چک رو از بین می برن (مثل چک سفید امضا، تضمینی یا وعده دار) می تونه برای صادرکننده ها حکم طلا رو داشته باشه و اونا رو از مشکلات بزرگتر نجات بده.

همیشه یادتون باشه که پرونده های مربوط به چک، چه حقوقی و چه کیفری، ظرافت ها و پیچیدگی های خاص خودشون رو دارن و کوچکترین اشتباه یا ناآگاهی می تونه عواقب سنگینی داشته باشه. برای همین، توصیه می کنیم که همیشه، چه دارنده چک باشید و چه صادرکننده، قبل از هر اقدامی، با یه وکیل متخصص مشورت کنید. یه مشاوره حقوقی خوب، مثل یه فانوس تو تاریکی می مونه که راه رو بهتون نشون میده و کمک می کنه تا با چشم باز و آگاهی کامل، قدم بردارید و از حق و حقوق خودتون دفاع کنید.

برای مشاوره تخصصی و گام به گام در پرونده های چک بلامحل و گذشت شاکی، با وکلای مجرب ما تماس بگیرید.