آئین سنتی گل مالی عزاداران حسینی در لرستان

همزمان با دهمین روز محرم و فرارسیدن عاشورای حسینی، مردم لرستان با برگزاری سنت «گِل مالی» و نواختن ساز «چَمَرونه» اوج غم و اندوه خود را در عزای از دست دادن حسین (ع) به نمایش می‌گذارند تا نشان دهند ۱۴۰۰ سال گذر زمان هم نتوانسته است اندکی از رنج و اندوه مسلمانان را در مصیبت حسین (ع) بکاهد.

«چَمَر» در زبان لری به معنای عزا و غم اندوه بزرگ از دست دادن عزیزان است و آهنگی که توسط طبل‌ها و سرناها نواخته می‌شود نیز به «چمرونه» معروف است که از دیرباز در اغلب شهرهای لرستان رسم بر این بوده که هنگام از دست دادن عزیزان هم زمان با نواختن آن، گِل ماتم به سر و سینه می‌زده و با همین گِل در مراسم عزاداری حضور می‌یافته‌اند.

صبح عاشورا همه جای شهر را حزنی عظیم فرا گرفته است و نوازندگان ساز «چَمَری» با استقرار در هیات‌های مذهبی عزاداری و نواختن «چمرونه» مردم را به حضور در سوگ حسین (ع) فرا می‌خوانند، دسته‌های زنجیرزنی و سینه زنی از همان ساعات نخستین صبح تمامی لباس‌های خود را آغشته به گِل می‌کنند تا در غم عزای حسین و یاران باوفایش، خاکی‌ترین عزاداری تاریخ را به نمایش بگذارند.

مالیدن «گِل» به شانه‌ها در مراسم عزای لرستانی‌ها رسم بوده و اوج اندوه افراد را در غم از دست دادن عزیز خود نشان می‌داده که امروزه این رسم کماکان در میان مردم برخی روستاها و شهرهای آن از جمله خرم آباد، دلفان، پلدختر، کوهدشت و سلسله همچنان پابرجا است.

تاسوعا و عاشورا که فرا می‌رسد، هیچ غمی بزرگتر از غم از دست دادن سقای دشت کربلا و سرور و سالار شهیدان نیست و عزاداران لرستانی نه تنها خود را به گِل آغشته می‌کنند بلکه کودکان و نوجوانان خود را نیز به پای حوضچه‌های گِل آورده و با “گِل مالی” کردن آنها، این رسم ماندگار را سینه به سینه به آیندگان منتقل می‌کنند تا همچنان در میان مردم استان پابرجا و جاودانه بماند.

زنان لرستانی نیز اغلب با کشیدن نقش پنجه گِلی به یاد دست‌های قطع شده علمدار کربلا بر روی چادرهای خود در این سنت معنوی شرکت کرده و گاه تمامی چادرهای خود را به گِل آغشته می‌کنند چرا که معتقدند هیچ مصیبتی بالاتر از مصیبت از دست دادن حسین (ع) نیست.

هیئت‌ها و خیمه‌های عزادارن حسینی لرستان در عصر تاسوعا با درست کردن حوضچه‌هایی بزرگ و فراهم آوردن خاک رس نرم به شکل گنبدی در این حوضچه ها، خود را آماده برگزاری آیین «گِل مالی» می‌نمایند و خانواده‌های عزادار نیز با خریداری گلاب‌های نذری و گذاشتن آنها در حوضچه‌ها برای مخلوط کردن با خاک رس، هیات‌ها را در برگزاری باشکوه آیین یاری می‌دهند.

همزمان با طلوع آفتاب، مردان عزادار لرستانی و جوانان و نوجوانان در کنار حوضچه‌ها جمع می‌شوند و به نوبت در گِل به عمل آمده و معطر شده با گلاب وارد می‌شوند و تمامی لباس‌های خود را به گِل آغشته می‌کنند، برخی نیز با ماندن در این حوضچه‌ها سایرین خصوصا کودکان را در گل مالی کردن لباس‌های خود یاری می‌دهند تا اجتماع بزرگترین عزاداری خاکی تاریخ شکل گیرد و نشان دهند که داغ حسین تنها داغی است که تا قیام قیامت در دل ارادتمندان به اهل بیت (ع) خاموش نمی‌شود.

امروزه برخی از افراد ماشین‌های خود را نیز گِل اندود می‌کنند و برخی از بانوان نیز مقداری از گِل را با خود به تبرک به خانه می‌برند و با کشیدن آن بر چهار گوشه خانه معتقدند حسین (ع) اهل منزل را تا عاشورای دیگر از بلایا ایمن می‌کند، خطاطان نیز با استفاده از گِل رس نام‌های علمدار دشت کربلا، سالار شهیدان و حضرت زینب (س) را بر پشت لباس‌های مشکی کودکان، نوجوانان، جوانان و چادرهای مشکی بانوان می‌نویسند و هرکسی در این روز سعی می‌کند با هنری که دارد نذری را ادا کند و سهمی از این ره توشه آخرت برگیرد.

اینک دسته‌ها و هیئت‌های عزادار، گِل ماتم بر سر گرفته اند و با راه افتادن در خیابان‌ها و نوحه سرایی، سینه زنی و زنجیرزنی به عزاداری می‌پردازند و با همین لباس‌های گِل اندود نماز ظهر عاشورای خود را با سایر عزاداران حسینی در معابر و خیابان‌های شهر اقامه می‌کنند تا همچنان مصیبت عزای حسین (ع) بر دل‌های شیعیان تازه بماند.

آیین سوگواری مردم لرستان نیز با شماره ۵۳ در فهرست آثار ملی کشور ثبت شده است.

پایان خبر تیتو